Oprawa liturgiczna koronacji królowych w Polsce w pierwszej połowie XVI stulecia w świetle ordines coronandi Barbary Zápolyi (1512) i Barbary Radziwiłłówny (1550)
[Liturgical Setting of Queens' Coronations in Poland in the First Half of the 16th Century in the Light of ordines coronandi of Barbara Zápolya(1512) and Barbara Radziwiłł (1550)]
Artykuł naukowy w czasopiśmie recenzowanyCzasopismo: Tabularium Historiae (ISSN: 2543-8433)
Rok wydania: 2017
Numer czasopisma: 2
Strony od-do: 121-142
Streszczenie: Ritus et ceremoniae – obrzędy i ceremonie, stanowiące w Europie już od XV stulecia synonim liturgii, bardzo trafnie definiują istotę uroczystości sakry królewskiej, nie tylko w odniesieniu do monarchy, ale także do koronacji jego małżonki. Kościelna konsekracja małżonki króla, mimo że wraz z nią królowa nie otrzymywała żadnej władzy, dawała jej sakralne wzmocnienie pozycji i swoistą legitymizację. Liturgiczna oprawa koronacji polskich królowych znana jest w bardzo ogólnym zarysie z formuły zachowanej w XIV-wiecznym kodeksie kapituły krakowskiej, która za swój pierwowzór miała formułę rzymską, oraz z przygotowanej już specjalnie dla polskich warunków na podstawie ordo czeskiego, formuły koronacyjnej Elżbiety Rakuszanki, koronowej w 1454 roku. Odmiennie przedstawia się kwestia źródeł dla pierwszej połowy XVI stulecia, bowiem żadna z dwóch znanych dla tego okresu formuł czy instrukcji koronacyjnych królowych nie pochodzi, jak poprzednie, z ksiąg liturgicznych, a zachowały się one w źródłach o „świeckiej” proweniencji. Spośród czterech koronowanych w tych okresie polskich królowych – dwóch żon Zygmunta Starego: Barbary Zápolyi i Bony Sforzy oraz dwóch z trzech żon Zygmunta II Augusta: Elżbiety Habsburżanki i Barbary Radziwiłłówny, takie specjalnie przygotowane formuły koronacyjne posiadały obie Barbary. Obie te instrukcje pozostawały dotychczas poza zainteresowaniem badaczy. Te dwie instrukcje – zwracające szczególną uwagę na inne z aspektów uroczystości koronacyjnych, stanowią dobre wzajemne uzupełnienie dla próby odtworzenia oprawy liturgicznej sakry polskich władczyń w tym okresie. Ordo z 1512 r., choć wpisane nie do ksiąg liturgicznych, a do Metryki Koronnej, skupia się bowiem przede wszystkim na wiernym oddaniu teksów modlitw i benedykcji i wszelkich formuł wypowiadanych przez arcybiskupa dokonującego koronacji, w mniejszym stopniu opisując gesty i zewnętrzne okoliczności tego aktu. Te z kolei z dużą szczegółowością przekazuje Modus coronacionis z 1550 roku, który skupiając się na gestach i postawach, zupełnie niemal pomija warstwę słowną tych rytów. Nieobecność w porządku koronacji królowej obrzędów pozaliturgicznych, rozbudowanych, pięknych i spektakularnych w koronacji króla, wcale nie przesądzała, jak się okazuje, o okazałości i doniosłości tej kościelnej celebry. Oprawa liturgiczna koronacji polskich królowych w pierwszej połowie XVI wieku, podkreślająca wyjątkowość sacrum obrzędu koronacyjnego – bogata w wywodzące się z długiej, europejskiej tradycji, rytualne gesty, czynności i słowa, wsparta piękną wizualną dekoracją świątyni, skrzącą się złotem i uszlachetnioną purpurą, podkreślona bogactwem paramentów i naczyń liturgicznych oraz przepychem i odświętnością szat liturgicznych, bez wątpienia spełniała swą nie tylko religijną, ale także prestiżową i propagandową rolę.
Słowa kluczowe: koronacja, liturgia, ordo coronandi, królowa, Barbara Zápolya, Barbara Radziwiłłówna
Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Agnieszka Januszek-Sieradzka",
title = "Oprawa liturgiczna koronacji królowych w Polsce w pierwszej połowie XVI stulecia w świetle ordines coronandi Barbary Zápolyi (1512) i Barbary Radziwiłłówny (1550)",
journal = "Tabularium Historiae",
year = "2017",
number = "2",
pages = "121-142"
}
Cytowanie w formacie APA:
Januszek-Sieradzka, A. (2017). Oprawa liturgiczna koronacji królowych w Polsce w pierwszej połowie XVI stulecia w świetle ordines coronandi Barbary Zápolyi (1512) i Barbary Radziwiłłówny (1550). Tabularium Historiae, 2, 121-142.