Sequela Christi et imitatio hominis. Paradygmat naśladowania we współczesnej refleksji teologicznomoralnej – źródła i perspektywy
[Sequela Christi et imitatio hominis. Paradigm of imitation in contemporary theological-moral reflection – origins and perspectives]
Książka naukowa recenzowanaMiejsce: Lublin
Rok wydania: 2011
Streszczenie: Istota życia moralnego jest zawsze odnoszona do pewnej przyjętej idei wiodącej, która wyczerpuje możliwie wszystkie aspekty moralności, a przez to zyskuje rangę paradygmatu. Paradygmat w teologii moralnej jest więc zbiorem ogólnych pojęć i poglądów, które dotyczą Boga, człowieka, celu ludzkiego życia itd. Te pojęcia i poglądy tworzą podstawy nauki, określają przedmiot jej badań oraz podejście do zagadnień szczegółowych, stanowią podstawę oceny ludzkiego działania, dostarczają przesłanek, w świetle których tłumaczy się szczegółowe zjawiska, postawy człowieka, a konkretne czyny postrzega się jako dobre bądź złe. W przeszłości podjęto wiele prób określania istoty życia moralnego poprzez związek z przyjętym paradygmatem, najczęściej wyprowadzanym z Biblii. Ujmowało się to życie jako odpowiedź na powołanie, jako egzystencję w perspektywie Królestwa Bożego, synostwa Bożego, Przymierza z Bogiem. W centrum życia moralnego stawiało się takie postawy, jak nawrócenie, wiara, miłość. Stosownie do tych idei i postaw, uznanych za najbardziej pierwotne, podjęto również próby zbudowania całego schematu wykładu zagadnień szczegółowych z dziedziny moralności. Dotychczas każda próba określenia istoty życia moralnego w związku z przyjętym paradygmatem okazywała się niewystarczająca. Każda wprawdzie na swój sposób oddawała jakiś istotny aspekt tego życia, ale jednocześnie wskazywała obszary, które wymykały się spod panowania przyjętego paradygmatu. Niemożliwość objęcia jednym paradygmatem wszystkich zjawisk szczegółowych była powodem trudności zarówno w zdefiniowaniu samego życia moralnego jak i teologii moralnej, a tym bardziej w tworzeniu struktury podręczników, którym często zarzucano, że przyjęta idea wiodąca była niejako zewnętrznie dołączona do przedstawianych zagadnień, a te z kolei sztucznie przyporządkowywane do przyjętego paradygmatu. Wśród wielu innych znana jest również propozycja, by istotę moralności chrześcijańskiej związać z naśladowaniem Chrystusa. Ta propozycja Fritza Tillmanna początkowo spotkała się z uznaniem, ale już w jego czasach została poddana krytyce i stosunkowo szybko zastąpiona najpierw ideą Ciała Mistycznego, a następnie ideą powołania chrześcijańskiego, która – jako centralna idea nauczania Soboru Watykańskiego II – określiła prace teologów moralistów na całe dziesięciolecia. Współczesne nauczanie Kościoła, a zwłaszcza encyklika Jana Pawła II Veritatis splendor, zdaje się na nowo podkreślać rangę idei naśladowania. Co więcej, postawa ta jest odnoszona już nie tylko do Chrystusa jako najwyższego wzoru, ale także do wzorów i przykładów ludzkich. Powstaje w związku z tym pytanie, czy soborowa wizja życia moralnego jako odpowiedzi na powołanie została zastąpiona paradygmatem naśladowania? W zrozumieniu mechanizmów powstawania i zmiany paradygmatów w teologii moralnej przydatną okazuje się teoria historycznego rozwoju nauk, jaką w latach 60-tych XX wieku stworzył Thomas Kuhn. Wprawdzie dotyczy ona nauk przyrodniczych, jednakże pozwala zinterpretować miejsce i rolę idei wiodących oraz fundamentalnych postaw określonych przez te idee również w teologii moralnej i w życiu moralnym. Pozwala dostrzec charakterystyczne etapy kształtowania się paradygmatu, jego kryzys, a w konsekwencji zmianę i przyjęcie nowego. Praca nie jest próbą obrony przestarzałego paradygmatu. Pokazuje ona jednak jak trudno dzisiaj opowiedzieć się za jedną ideą wiodącą w teologii moralnej. Nawet przyjęcie za taką którejś z nich domaga się uzupełnienia o elementy zaczerpnięte z innych. W tym sensie rozwój naukowy teologii moralnej może wiązać się również w powrotem do „starych” idei i dlatego trudno go uznać za jednokierunkowy i nieodwracalny. Późniejsze teorie nie zawsze okazywały się lepsze niż wcześniejsze i dlatego warto niekiedy wracać do paradygmatów niegdyś porzuconych na korzyść innych. Niebezpieczne jest natomiast odrzucenie wszelkich paradygmatów, gdyż to może prowadzić refleksję teologicznomoralną na drogę kazuistyki, legalizmu, minimalizmu.
Słowa kluczowe: naśladowanie, paradygmat, egzemplaryzm moralny, autorytet, wzór osobowy
Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Tadeusz Zadykowicz",
title = "Sequela Christi et imitatio hominis. Paradygmat naśladowania we współczesnej refleksji teologicznomoralnej – źródła i perspektywy",
year = "2011",
}
Cytowanie w formacie APA:
Zadykowicz, T. (2011). Sequela Christi et imitatio hominis. Paradygmat naśladowania we współczesnej refleksji teologicznomoralnej – źródła i perspektywy. Lublin: