Mneme w greckich źródłach literackich epoki przedsokratyków. Część I: literatura archaiczna i przedsokratycy
[Mneme in Greek literary sources of the Presocratic era. Part I: Archaic and Presocratic literature]
Artykuł naukowy w czasopiśmie recenzowanyCzasopismo: Roczniki Humanistyczne (ISSN: 0035-7707)
Rok wydania: 2018
Tom: 66
Numer czasopisma: 3
Strony od-do: 207-231
Streszczenie: Celem artykułu jest prześledzenie (w porządku chronologicznym) występowania i jednocześnie zbadanie zakresu semantycznego pojęcia mneme (μνήμη) w zachowanej literaturze greckiej epoki przedsokratyków (VIII-V w. przed Chr.). Rzeczownik mneme należy do tzw. nomina actionis, oznacza bowiem z jednej strony czynność (1) „pamiętania” należącą do sfery psychologicznej, jak i (2) „pamięć”, tj. samą ‘zdolność’ czy ‘władzę umysłową’, za pomocą której osoba dokonuje aktu zapamiętywania. Analizie filologicznej, uwzględniającej zachowany kontekst, poddano 11 miejsc użycia mneme w tekstach 10 autorów. Jej wynik pokazuje wyraźnie, iż konstytuujący mneme rdzeń *mnā- nadaje temu pojęciu szerokie pole semantyczne, o wiele bardziej pojemne niż we współczesnym polskim terminie „pamięć”, ujawnia bowiem takie sensy, których nie zarejestrowały jeszcze całościowe słowniki języka greckiego, zwłaszcza dwa największe słowniki: Greek-English Lexicon (Liddell, Scott, Jones) oraz The Brill Dictionary of Ancient Greek (Montanari), a także leksykony do twórczości poszczególnych pisarzy. Ustalone przez nas znaczenia można uporządkować następująco: (1) intelektualna „władza, zdolność zapamiętywania” (u Simonidesa, Eleg. 14; takie znaczenie mneme pojawia się po raz pierwszy w historii tego terminu); (2) „pamięć o kimś lub o czymś” (Hezjod, B 8 D.-K.; Teognis, Elegiae I, 798; Heraklit, B 126a D.-K.); (3) „podziw, szacunek, uznanie, sława” (Hezjod, B 8 D.-K.; Bias, 10 [73a] Die Sieben Weisen, D.-K.; Epicharm, B 6 D.-K. / 254 Kaibel) – to nowe znaczenia semantyczne mneme, nieobecne w słownikach języka greckiego, podobnie jak kolejne: (4) „świadomość” (u Ezopa, Proverbium 111), (5) „wiedza” (u Anaksagorasa, B 21b D.-K.), (6) „myśl” (u Iona, Jacoby F 3b, 392, F fragment 1; u Demokryta, B 191 D.-K.), (7) „czas” (u Demokryta, B 191 D.-K.) i (8) „troska, dbałość” (u Teognisa, Elegiae I, 1114). Pojęciu mneme, niemal u progu jego rozwoju, zostają zatem nadane nieznane i nieodnotowane w czasach nowożytnych znaczenia, które w kolejnych okresach historii kultury greckiej znalazły szerokie zastosowanie zarówno w języku codziennym, jak również w literaturze i filozofii, zwłaszcza w myśli Platona i w pismach jego najwybitniejszego ucznia Arystotelesa.
Słowa kluczowe: mneme, pojęcie „pamięci”, etymologia, semantyka, grecka literatura antyczna, epoka archaiczna (Hezjod, Bias, Ezop), liryka (Teognis, Simonides, Ion), przedsokratycy (Heraklit, Anaksagoras, Epicharm, Demokryt)
Dostęp WWW: http://czasopisma.tnkul.pl/index.php/rh/article/view/10342/10331
DOI: 10.18290/rh.2018.66.3-12
Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Krzysztof Narecki",
title = "Mneme w greckich źródłach literackich epoki przedsokratyków. Część I: literatura archaiczna i przedsokratycy",
journal = "Roczniki Humanistyczne",
year = "2018",
number = "3",
pages = "207-231"
}
Cytowanie w formacie APA:
Narecki, K. (2018). Mneme w greckich źródłach literackich epoki przedsokratyków. Część I: literatura archaiczna i przedsokratycy. Roczniki Humanistyczne, 3, 207-231.