Nauka a społeczeństwo. Paradygmat personalistyczny
[Science and Society: A Personalistic Paradigm]
Książka naukowa recenzowanaMiejsce: Lublin
Rok wydania: 2024
Streszczenie: Kluczowe pytanie książki brzmi: jak uprawiać naukę i jak ustalić jej relację ze społeczeństwem, jeśli ma przynieść dobro? Jako tło odpowiedzi analizowane są trzy koncepcje: społeczny kontrakt dla nauki, modele partycypacyjne i modele helisowe. Rozdział I poświęcony jest społecznemu kontraktowi dla nauki. Oto rząd zapewnia nauce finansowanie, promuje rozwój nauki oraz respektuje wolność i autonomię nauki. Nauka zaś dostarcza rzetelnej wiedzy, zapewnia integralność i samorządność oraz kształcić badaczy i niezależnych ekspertów. Zakłada się więc, że nauka i społeczeństwo są izolowanymi systemami z własnymi „interesami”. W odpowiedzi na krytykę kontraktu przedstawiono dwie propozycje: stworzenie nowego kontraktu dla nauki oraz zbudowanie organizacji granicznych jako „wzajemnego ubezpieczenia” nauki i społeczeństwa. Inna propozycja to całkowite porzucenie tej koncepcji. Rozdział II, wychodząc od tzw. finalizacji nauki, rozważa partycypacyjne modele relacji nauka-społeczeństwo: Mode 2 Science, naukę dobrze urządzoną (Ph. Kitcher) i naukę obywatelską. Głoszą one, że społeczeństwo ma być włączone w badania naukowe i mieć realny wpływ na ich prowadzenie. Odrzucają więc izolację nauki od społeczeństwa, a zakładają, że nauka jest narzędziem budowania dobrego ludzkiego życia. Jednakże badania mogą mieć formalną strukturę modelu partycypacyjnego, a być narzędziem budowania lepszego życia dla wybranych. Modele te rezygnują z budowania spójnego obrazu świata i dostarczania społeczeństwu niezależnych ekspertów i nie wyjaśniają, czym są wartości, którym nauka ma służyć. Rozdział III rozważa modele helisowe. Zakładają one, że nauka powinna splatać się z innymi systemami społecznymi dla tworzenia innowacji. Podstawowym modelem jest potrójna helisa (uniwersytet-rząd-przemysł), natomiast proponowane są: poczwórna helisa, do której dodaje się jako „nić” społeczeństwo i pięciokrotna helisa, do której włącza się środowisko naturalne. Wejście nauki w helisę przekształca rozumienie celu badań naukowych: wiedza musi być poznawczo wiarygodna, ale ważne są tylko fragmenty wiedzy, które przyczyniają się do innowacji. Są trzy problemy tych modeli: zamiana instytucji nauki w przedsiębiorstwo, a wiedzy w towar; zmiana norm etyki badań naukowych; brak kryterium rozróżniania innowacji dobrych i złych w sensie aksjologicznym. Rozdział IV to próba alternatywnego wyjaśnienia właściwego miejsca nauki w społeczeństwie. Na tle idei wspólnych dla omawianych modeli, analizowany jest tzw. system Mode 3, który chce objąć wszystkie te modele. Jednak z aksjologicznego punktu widzenia jest on czysto formalny i może służyć antywartościom. Natomiast przyjęcie, że nauka powinna uczestniczyć w budowaniu dobrego ludzkiego życia, prowadzi do wniosku, że ostatecznym celem nauki jest osoba ludzka. To dlatego podtytuł książki brzmi: paradygmat personalistyczny. Musimy natomiast odróżnić dobro dla osoby i dobro osoby. Nauka zapewnia dobro dla osoby i ma dobro osoby jako swój ostateczny cel. Jak rozumieć dobro osoby ludzkiej? Odpowiedź brzmi: dobro osoby rozumiane to integralny rozwój osoby do jej pełni. Prowadzi to do „uetycznienia metodologii” (termin Tadeusza Stycznia), ale też „metodologizacji etyki nauki” oraz pozwala wyjaśnić, dlaczego nauka powinna działać zgodnie z ideałem pełnej prawdy. Dalsze analizy wykorzystują Karola Wojtyły koncepcję partycypacji. Nauka uczestniczy w społeczeństwie, dostarczając dóbr dla osoby. Udział ten musi być autentyczny, tj. nauka powinna wykazywać postawy solidarności i konstruktywnej krytyki, co wyjaśnia, dlaczego nauka powinna angażować się w problemy społeczne, budować obraz świata i dostarczać niezależnych ekspertów. Natomiast każde autentyczne uczestnictwo wymaga wolności i autonomii nauki. Książka jest więc propozycją, jak powinniśmy myśleć o nauce i jej ostatecznym celu – dobru osoby. I być może w świetle personalistycznego ujęcia stanie się zachętą do obdarzenia nauki zaufaniem i przyznanie jej należnego miejsca w społeczeńst
Słowa kluczowe: nauka, społeczeństwo, kontrakt dla nauki, partycypacja, helisa, osoba ludzka
DOI: 10.31743/kul.97883828881660
Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Ewa Lekka-Kowalik",
title = "Nauka a społeczeństwo. Paradygmat personalistyczny",
year = "2024",
}
Cytowanie w formacie APA:
Lekka-Kowalik, E. (2024). Nauka a społeczeństwo. Paradygmat personalistyczny. Lublin: