Strata i zysk w oratorium J. S. Bacha "Lobet Gott in seinem Reichen" (BWV 11/249b) przeznaczonym na Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego
[Loss and gain in the oratorio of J.S Bach "Lobet Gott in seinem Reichen" (BWV 11/249b) intended for the Solemnity of the Ascension of the Lord]

Artykuł naukowy w czasopiśmie recenzowany

Czasopismo: Międzynarodowy Przegląd Teologiczny COMMUNIO (ISSN: 0208-7995)
Rok wydania: 2012
Numer czasopisma: 1 (177)
Strony od-do: 138-151
Streszczenie: Dużą część twórczości Jana Sebastiana Bacha (1685-1750) wypełniają dzieła religijne: msze, motety, pasje, kantaty i oratoria. Duże znaczenie w kościele protestanckim posiadała ewangelicka kantata kościelna. Podobną funkcję spełniały trzy oratoria skomponowane przez Kantora kościoła św. Tomasza w Lipsku: Oratorium na Boże Narodzenia BWV 248 (1734/35 r.), Oratorium Wielkanocne BWV 249 (ca 1735 r.) oraz Oratorium na Wniebowstąpienie BWV 11 (1735 r.). Z liturgicznego punktu widzenia kompozycje te zajmują miejsce kantaty, a różnią się od niej tym, że mają zamkniętą akcję. Oratorium przeznaczone na Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego Lobet Gott in seinem Reichen (BWV 11/249b) zostało skomponowane w Lipsku w 1735 roku i wykonane 19 maja tegoż roku. Przynależność utworu do tego gatunku znajduje podstawę przez fakt występowania osoby Ewangelisty oraz dwóch innych postaci śpiewających w recytatywach fragmenty zaczerpnięte z ksiąg Nowego Testamentu. Zresztą sam kompozytor oznaczył to dzieło umieszczając na stronie tytułowej inskrypcję „Oratorium auf Himmelfahrt“. Oratorium na Wniebowstąpienie Pańskie składa się z jedenastu części, które tworzą partie chóralne oraz solowe recytatywy i arie. Kompozytor wykorzystał tutaj niektóre elementy pochodzące z jego poprzednich kompozycji (technika parodiowania). Autor tekstu oratorium pozostaje nieznany. Tekst poetycki jest spajany biblijną relacją o wniebowstąpieniu, zaczerpniętą z Ewangelii wg św. Łukasza (Łk 24,50-52), z Dziejów Apostolskich (Dz 1,9-12 – Epistoła przeznaczona na ten dzień) oraz Ewangelii wg św. Marka (Mk 16,19 – Ewangelia przeznaczona na ten dzień). Kompozytor wykorzystał ponadto dwa chorały protestanckie. W części szóstej dzieła czwartą strofę Nun lieget alles unter dir pieśni Johanna Rista Du Lebensfürst, Herr Jesu Christ z 1641 r., a w chorale końcowym siódmą zwrotkę Wenn soll es doch geschehen pieśni Gottfrieda Wilhelm Sacera Gott führet auf gen Himmel z 1697 roku. Całe oratorium można podzielić na dwie fazy: od części 1 do 6 i od części 7a do 9. W każdej z nich kompozytor umiejętnie buduje pewne napięcie dramatyczno-muzyczne wieńcząc wspomnianymi wyżej chorałami protestanckimi. Relacja ewangeliczna powierzona została, zgodnie z dawną tradycją, tenorowi, któremu towarzyszy jedynie akompaniament basso continuo tworząc tzw. recytatywy secco. Przerywają je recytatywy accompagnato zawierające swobodną poezję w postaci rozważań lub komentarzy. Bach, opierając się na wyżej wymienionych tekstach w recytatywach, konstruuje napięcie dramatyczne pomiędzy smutkiem-stratą spowodowanym rozstaniem z Jezusem, który wstępuje do nieba, a nadzieją-zyskiem z Jego powtórnego przyjścia. Pewnym zatrzymaniem akcji jest zaduma, refleksja, modlitwa duszy (wierzącego) wyrażająca się w tekstach poezji madrygałowej wyśpiewanej w dwóch ariach. Jan Sebastian Bach był głęboko wierzącym chrześcijaninem, protestantetem, a równocześnie człowiekiem żyjącym w epoce kultury baroku. Religijność w muzyce Bacha jest liryczna i dramatyczna, tak jak w przedstawianym oratorium. Jest to wiara, która przejawia się w uczuciach religijnych. Człowiek nie może Boga „dotknąć”, „zasłużyć” sobie na Niego poprzez dobre uczynki. Człowiek może do Boga dążyć – m.in. poprzez cierpienie i nieustanną świadomość swojej grzesznej niższości. Wiara jest nieustannym wysiłkiem i niezaspokojoną tęsknotą, a spełnienie jej może nastąpić dopiero w momencie spotkania z Bogiem po śmierci. Oratorium na Wniebowstąpienie Pańskie (także liczne teksty innych kantat Bacha) mówią o wielkiej tęsknocie, o pozornej stracie, ale i o wielkiej nadziei spotkania duszy z Bogiem, nieogarnionym zysku jakim będzie zamieszkanie w Niebiosach z Bogiem.
Słowa kluczowe: J. S. Bach, oratorium, Wniebowstąpienie Pańskie

---

Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Dariusz Smolarek",
title = "Strata i zysk w oratorium J. S. Bacha ''Lobet Gott in seinem Reichen'' (BWV 11/249b) przeznaczonym na Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego",
journal = "Międzynarodowy Przegląd Teologiczny COMMUNIO",
year = "2012",
number = "1 (177)",
pages = "138-151"
}

Cytowanie w formacie APA:
Smolarek, D. (2012). Strata i zysk w oratorium J. S. Bacha "Lobet Gott in seinem Reichen" (BWV 11/249b) przeznaczonym na Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego. Międzynarodowy Przegląd Teologiczny COMMUNIO, 1 (177), 138-151.