Natura i cele : dyskusja argumentu teleologicznego na rzecz ochrony przyrody
[The nature and the aims : the discussion of teleological argument in the favour of nature conservation]
Książka naukowa recenzowanaMiejsce: Lublin
Rok wydania: 2010
Streszczenie: We współczesnej debacie ekologicznej, prowadzonej w ramach praktycznej filozofii przyrody, etyki środowiskowej i ekofilozofii, pojawiają się koncepcje rehabilitujące teleologiczne interpretacje przyrody oraz koncepcje ugruntowujące normy moralne na wartości wewnętrznej bytów naturalnych. Uwidacznia się to szczególnie w argumencie teleologicznym (AT) na rzecz ochrony przyrody. Celem pracy jest rekonstrukcja i dyskusja zasadniczych elementów AT w ujęciu niemieckich filozofów, m.in. Hansa Jonasa, Roberta Spaemanna oraz Reincharda Löwa. AT jest sformułowany na podstawie teleologicznej interpretacji przyrody w następujący sposób: jeśli w przyrodzie istnieją cele, które człowiek rekonstruuje jako roszczenie jakiegoś dobra samego w sobie, to ta teologiczna struktura bytu zobowiązuje człowieka do bezwarunkowej afirmacji wszystkiego, co żyje (bowiem w tych bytach naturalnych najwyraźniej manifestuje się celowość). AT stanowi układ następujących zdań: (1) byty naturalne posiadają cele; (2) w posiadaniu celu występuje moment wartościowania; (3) cele naturalne są wewnętrznie wartościowe; (4) to, co działa celowo, zasługuje na afirmację (5) w działaniu powinniśmy mieć wzgląd na wartość wewnętrzną bytu naturalnego. Uzasadnienie przesłanki teleologicznej AT, inspirowane teorią celowości Arystotelesa, uwzględnia analizy fenomenów zaczerpniętych ze świata organicznego (ontologia organiczna) i ludzkiego (fenomenologia człowieka) oraz metodologiczne analizy różnic między wyjaśnianiem przyczynowym a wyjaśnianiem teleologicznym. Analiza fenomenów z klasy przedmiotów celowych typu woluntarnego (aparat ruchowy i czynność chodzenia) prowadzi do przyjęcia wniosku o istnieniu mocy przyczynowej subiektywności (świadomej i przedświadomej), w której występują realne cele. Aspekt negatywny uzasadnienia tego wniosku polega na odrzuceniu argumentu z niezgodności między sferą fizyczną a subiektywną oraz odrzuceniu argumentu epifenomalistycznego; pozytywne uzasadnienie polega na sformułowaniu modelu oddziaływania między sferą fizyczną a subiektywną. Przyjęcie zasady ciągłości, zgodnie z filozoficzną interpretacją teorii ewolucji, usprawiedliwia postawienie tezy o istnieniu przedstadiów subiektywności – protosubiektywności, a więc także występowania celów w tych obszarach. W strukturze działania ludzkiego wyróżnić można cel finalny ( Ziel), który jest tym, ze względu na co ostatecznie przebiega celowe działanie, tym, co występuje zawsze w działaniu istot naturalnych jako kres i motyw ich dążenia. Cele finalne ujawniają się w doświadczeniu powinności naturalnej (organicznej), która jest wspólna wszystkim istotom organicznym. Cel finalny poprzedza cele instrumentalne (Zweck), które w przypadku działania człowieka są celami świadomie ustalonymi. W interpretacji ontologicznej powinność naturalna istot organicznych nadaje im strukturę bytu wsobnego (Selbstsein), w którym jest konstytuowana różnica pomiędzy tym, co wewnętrzne, i tym, co zewnętrzne, oraz różnica pomiędzy „już” i „jeszcze nie”. Rehabilitacja teleologii naturalnej na płaszczyźnie metodologicznej uwzględnia podstawowe nieporozumienia, polegające na tym, że wyjaśnianie teleologiczne rekonstruowano błędnie na bazie modelu wyjaśniania przyczynowego (model Hempla – Oppenheima), co dawało karykaturę teleologii jako rodzaju odwróconej przyczynowości sprawczej. Odpowiednim modelem dla rekonstrukcji procesów teleologicznych jest działanie człowieka, które jest specyficzną wiązką procesów przyczynowych (określanych przez środki i cele).W sensie ścisłym mamy wówczas do czynienia nie tyle z wyjaśnieniem, co z rozumieniem, które konstytuuje hermeneutykę przyrody. Rozumienie procesów przyrodniczych polega na próbie utożsamienia się z nimi dzięki poznaniu antropomorficznemu i biomorficznemu. W ogólnym ujęciu domeną wyjaśniania teleologicznego jest filozofia, a wyjaśnienia przyczynowego – nauka (w sensie science). W części „aksjologicznej” AT przedstawiony jest związek między celowością b
Słowa kluczowe: natura, teleologia, etyka ekologiczna, Hans Jonas, Robert Spaemann, praktyczna filozofia przyrody, wartości wewnętrzne
Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Zbigniew Wróblewski and ",
title = "Natura i cele : dyskusja argumentu teleologicznego na rzecz ochrony przyrody",
year = "2010",
}
Cytowanie w formacie APA:
Wróblewski, Z. and (2010). Natura i cele : dyskusja argumentu teleologicznego na rzecz ochrony przyrody. Lublin: