Działalność muzyczna i organmistrzowska Bernardynów.
[Bernardine Order and his activities in music and organ building]
Artykuł naukowy w wydawnictwie zbiorowym recenzowanyMiejsce: Kalwaria Zebrzydowska
Rok wydania: 2016
Tytuł publikacji: Wkład Bernardynów w życie religijno-kulturalne Narodu Polskiego.
Redaktorzy: Czesław Gniecki, Aleksander Sitnik
Strony od-do: 341-382
Streszczenie: Analizując wkład bernardynów w życie religijno-kulturalne Narodu Polskiego nie sposób pominąć sfery muzycznej, o której zbyt wiele nie napinano, a która stała się w tym zakonie jednym z istotnych środków przekazu wiary i budzenia pobożności wśród ludu. Była to muzyka kierowana raczej dla prostego ludu i w zamiarze czysto ewangelizacyjna. Wypływało to z samej duchowości św. Franciszka z Asyżu – założyciela zakonu. Ten właśnie Franciszek już od młodości znajdował w śpiewie radość, naśladując średniowiecznych trubadurów, a po nawróceniu stał się „Bożym Trubadurem”, dla którego pieśń była najwymowniejszym środkiem uwielbienia Boga. Ta radość śpiewania nie była bynajmniej u Franciszka przejawem próżnej przyjemności, lecz poprzez śpiew zbliżał do Boga zarówno swoją duszę jak i dusze tych, wśród których przebywał. Taki sam cel przyświecał praktykowaniu muzyki w bernardyńskich klasztorach i w ich duszpasterstwie. Działalność muzyczną bernardynów możemy scharakteryzować w kilku aspektach: 1. Dbałość o śpiew liturgiczny podczas modlitw klasztornych. W tym względzie trudno bernardynom dorównać zakonom życia monastycznego, jednak archiwalia przekazują wiele dowodów dbałości o ten święty śpiew. 2. Klasztorne skryptoria ksiąg muzycznych – antyfonarzy i graduałów. Na liście skryptorów muzycznych prym wiedli właśnie bernardyni. Księgi przepisywano w Krakowie, Poznaniu, Lwowie, Bydgoszczy i Łowiczu. Trzeba jednak zaznaczyć, że bernardyni byli raczej odtwórcami istniejących dzieł, a nie twórcami nowej muzyki liturgicznej. 3. Pierwsze pieśni religijne w języku polskim w średniowiecznym kaznodziejstwie. Ten punkt należy do najważniejszych w działalności bernardynów. Najsławniejsza jest twórczość bł. Władysława z Gielniowa, ale także wielu innych kaznodziei bernardyńskich stosowało śpiew w języku polskim jako nowatorski i skuteczny sposób przekazywania prawd wiary niepiśmiennemu ludowi. Śpiewano najczęściej na zakończenie kazania. Były to pieśni katechetyczne, kazania wierszowane i inne pieśni najczęściej o tematyce pasyjnej. Specyficzny gatunek utworzył także wielki zbiór pieśni kalwaryjskich. 4. Budownictwo organowe. W historii bernardynów odnotowano 10 zakonnych organmistrzów i 7 snycerzy budujących artystyczne prospekty. Jest to największa liczba spośród innych zakonów. Budowali oni tak wspaniałe instrumenty jak w Leżajsku, Warszawie (św. Anna), Krakowie, Kalwarii, Warcie, Łęczycy, Ostrołęce, Poznaniu, Wilnie. 5. Bernardyńscy organiści i nauczanie muzyki w szkołach przyklasztornych. W archiwaliach odnaleziono nazwiska 153 zakonnych organistów (zarówno braci jak i ojców). Najwięcej odnotowano ich w XVII i XVIII w., kiedy kapituły zakonne przypominały o obowiązku nauki gry na organach, a w każdym klasztorze był brat organista. 6. Orkiestry dęte i zespoły wokalno-instrumentalne. Zakładano je począwszy od XVII w. w wielu klasztorach np. w Sokalu, Budsławiu, Górze Kalwarii, Leżajsku, Piotrkowie Trybunalskim oraz w Kalwarii Zebrzydowskiej, gdzie ogrywała szczególnie ważną rolę. Instrumentalna działalność przejawiała się także w odgrywaniu fanfar na odsłonięcie obrazu Matki Bożej i graniu pieśni maryjnych w miesiącu maju. Niemal każdy klasztor prowadził zespoły chóralne, a współcześnie działają zespoły młodzieżowe. 7. Organizacja koncertów. Ma ona miejsce szczególnie w tych kościołach bernardyńskich, które posiadają wielkiej klasy organy np. Leżajsk, Kalwaria, Łęczyca, Koło i Warta. 8. Działalność wydawnicza w zakresie muzyki. Należą do niej publikacje śpiewników przez wydawnictwo Calvarianum oraz działającego od 2003 r. studia nagrań i wydawnictwa fonograficznego FANFARA w Lublinie, realizującego projekty muzyczne począwszy od nagrania do pełnej obsługi wydawniczej. Można zatem stwierdzić, że nie tylko w przeszłości, ale i obecnie trwają muzyczne tradycje bernardynów, choć z pewnością zmieniają swój charakter i pole działalności.
Słowa kluczowe: Bernardyni, OFM, organy, organmistrzowie, organiści, muzyka, muzykologia, historia, orkiestry, organoznawstwo, organmistrzostwo, instrumentologia,
Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Mieczysław Śmierciak",
title = "Działalność muzyczna i organmistrzowska Bernardynów.",
journal = "",
year = "2016",
pages = "341-382"
}
Cytowanie w formacie APA:
Śmierciak, M. (2016). Działalność muzyczna i organmistrzowska Bernardynów. , 341-382.