Dzieje zasobu na przestrzeni minionych wieków
[History of the resource over past centuries]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2024
Tytuł publikacji: Księgi metrykalne i stanu cywilnego (do 1900 roku) w archiwach parafialnych południowo-zachodniej części historycznego województwa lubelskiego
Redaktorzy: Piotr Rachwał
Strony od-do: 35-51
Streszczenie: Spośród badanych placówek staropolskiego powiatu urzędowskiego 17 powstało do końca XVI stulecia. Tak więc ich w pierwszym rzędzie dotyczył obowiązek prowadzenia ksiąg, funkcjonujący przynajmniej od czasu przyjęcia uchwał trydenckich przez kościelną prowincję gnieźnieńską na synodzie w Piotrkowie w 1577 roku, a potem przez diecezję krakowską na synodzie w Krakowie w 1593 roku. Elementem wdrażania uchwał zawartych w statutach synodalnych były natomiast pierwsze i kolejne wizytacje potrydenckie. Ze wspomnianej liczby parafii aktami metrykalnymi mogło pochwalić się jeszcze w XVI wieku przynajmniej 8 placówek. Inne być może także je posiadały, niemniej jednak brak na ten temat dokładniejszych danych. Co ważne, ze wspomnianego zasobu do XX stulecia dotarły tylko zapisy chrzcielne i ślubne z parafii Potok. Jeśli natomiast poszerzyć wskazaną grupę parafii o powstałe w dwóch pierwszych dekadach XVII stulecia, to placówek takich było w powiecie urzędowskim w sumie 21. Wszystkie one w XVII wieku posiadały księgi metrykalne, chociaż w różnych ilościach i konfiguracjach w odniesieniu do zapisów chrzcielnych, ślubnych i pogrzebowych. Poza wspomnianą parafią Potok, wydaje się że do XX wieku zachowały się najstarsze księgi chrzcielne i ślubne z parafii Dzierzkowice. W pozostałych wypadkach księgi najstarsze zaginęły w toku dziejów, aczkolwiek do 1901 roku zachowały się późniejsze księgi z XVII wieku jeszcze z 14 parafii. Natomiast nie były prowadzone lub nie zachowały się księgi metrykalne z XVII-wiecznych filii. Tymczasem spośród XVIII-wiecznych parafii oraz publicznych świątyń nieparafialnych z tego okresu, księgi z XVIII stulecia zachowały się do 1901 roku w 5 na 7 takich placówek. Ogólny wniosek, jaki się nasuwa, wydaje się zgodny z badawczą intuicją i logiką dziejowych procesów. Mianowicie księgi ze starszych parafii zachowały się w sumie w pokaźnej liczbie, aczkolwiek dotyczyło to raczej ksiąg wytworzonych w dalszym okresie funkcjonowania tych placówek – im późniejsza epoka powstawania ksiąg, tym szanse na ocalenie zasobu metrykalnego były większe.
Słowa kluczowe: księgi metrykalne, księgi stanu cywilnego, archiwa parafialne, powiat urzędowski
Dostęp WWW: https://polona.pl/item-view/764a295b-899f-4ab4-8971-16ad1e95cff3?page=0
DOI: 10.31743/kul.9788382881707