Agresja nastolatków a możliwości wychowawcze nauczyciela
[Aggressive adolescents and educational opportunities Teacher]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2011
Tytuł publikacji: Nauczyciel wobec problemów globalnego nastolatka
Redaktorzy: Katarzyna Stępień
Strony od-do: 79-94
Streszczenie: Psychologowie osobowości, kliniczni i szkolni pracujący jako diagności oraz terapeuci w doniesieniach ze swojej pracy i publikacjach wiele uwagi poświęcają psychologicznym problemom współczesnej, dynamicznie rozwijającej się cywilizacji, która oprócz pozytywnej roli wspomagającej człowieka w jego poznawaniu świata i ułatwiającej jemu adaptację oraz rozwój, a wtórnie także kultury, paradoksalnie doprowadza do pojawienia się różnych zaburzeń w jego funkcjonowaniu. Mimo intensywnego promowania wzorców dojrzałości psychicznej i społecznej - problem rozwoju i dojrzewania człowieka od dzieciństwa do dorosłości, od pełnej zależności od otoczenia do samodzielnej odpowiedzialności za siebie i otoczenie – jest niezmiennie aktualny niezależnie od warunków tła historycznego i kulturowego. Niezmiennie aktualny jest problem uczenia się wiedzy, przekonań, zachowań, kompetencji jako podstaw do umiejętności radzenia sobie sytuacjami życiowymi od najprostszych do najtrudniejszych, generujących kryzysy indywidualne i społeczne. Uniwersalne doświadczenia psychopedagogiczne pozwalają postawić tezę, że – podejmowanie i rozwiązywanie sytuacji ważnych, trudnych, generujących zagrożenie kryzysem, chociażby zakresowo tych, których życie samo dostarcza, jest warunkiem, wręcz condicio sine qua non kształtowania dojrzałości psychicznej osoby. „Ucieczka przed” lub „unikanie takich” sytuacji – to postawy, które są wskaźnikami regresji psychicznej, frustracji, następczo obfitującej w liczne zachowania agresywne. Niezmiennie aktualny jest problem roli starszego i bardziej doświadczonego pokolenia (rodzice i opiekunowie, wychowawcy i nauczyciele, idole i in.), które dostarcza wzorców do naśladowania - jak odnaleźć się we współczesnym świecie, interpretować zachodzące w nim zmiany, identyfikować problemy, stawiać sobie cele indywidualne i społeczne oraz realizować je, rozwiązywać kryzysy, pozytywnie przekształcać rzeczywistość itd. Ciężar odpowiedzialności za te role spoczywa głównie na rodzicach i nauczycielach, którzy ponoszą także naturalne konsekwencje wynikające z deindywiduacji psychicznej (możliwość rozproszenia, rozmycia się odpowiedzialności wszędzie tam, gdzie przyczyna czegoś jest wieloczynnikowa). W powyższe tło, niezmiennie wpisuje się problem nastolatka i typowy dla niego kryzys tożsamości psychologicznej. Badania psychologiczne dowodzą, że z dużą intensywnością występuje on u blisko 2/3 populacji, manifestując się przejawami zaburzeń narcystycznych, pogranicznych (borderline disorders), zachowań a lub anty- społecznych. Osoby nim dotknięte przejawiają uczucia, w których dominuje często gniew, wściekłość, nienawiść do samego siebie, arogancja, niepokój, niepewność, poczucie pustki i uzależnienia, z jednoczesną potrzebą nawiązywania intensywnych związków z innymi. Charakteryzują się jednak brakiem umiejętności nawiązywania stabilnych relacji międzyludzkich. Cechuje je zaburzenie obrazu samego siebie, brak autoidentyfikacji, wyzywający upór, gwałtowne odruchy autodestrukcyjne, łącznie z groźbami i próbami samobójczymi. Młodzież często nie potrafi zrobić użytku ze swych umiejętności i talentów; panicznie bojąc się samotności, ale także niszcząc większość związków interpersonalnych, bez których nie potrafią żyć. Mając na uwadze to, że role rodziców i nauczycieli w swym znaczeniu podlegają spiralnemu procesowi, fazowo opanowując scenę jako „ważniejsi” dla nastolatka – rodzi się problem kształtowania kompetencji dla reprezentantów tych ról i gwarantowania wsparcia także dla nich. Wśród propozycji szkoleniowych dla nauczycieli warto postulować: • szkolenia psychoedukacyjne – w zakresie wiedzy pojęciowej nt. zachowań oraz problemów przypadających na różne okresy rozwoju osoby, • warsztatowe ćwiczenie umiejętności rozpoznawania i wspierania w rozwiązywaniu trudności okresu dorastania, a szczegółowo uczenie się: konstruktywnego słuchania, kierowania treścią i przebiegiem rozmowy, doświadczeń empatycznych, pojęcia granic własnego „ja” i in.
Słowa kluczowe: wzorce dojrzałości, promowanie dojrzałych stylów radzenia sobie, stres, empatia