A History of Diplomacy
[Review: Black J., A History of Diplomacy, London 2010]
Recenzja naukowa w czasopiśmieCzasopismo: TEKA Komisji Historycznej Polska Akademia Nauk Oddział w Lublinie (ISSN: 1733-5388)
Rok wydania: 2011
Tom: 8
Strony od-do: 218-220
Streszczenie: „A History of Diplomacy” to najnowsze dzieło Jeremy Blacka, historyka z Exeter. Wykład dziejów dyplomacji powszechnej ma układ chronologiczny i problemowy. Autor dokonał periodyzacji w oparciu o własne przemyślenia. Poszczególne daty stanowiące ramy chronologiczne, poza 1815 rokiem, nie wiążą się z konkretnymi znaczącymi wydarzeniami historycznymi, ale raczej ze zmianami paradygmatów określających pojmowanie roli dyplomacji, jej celów, możliwości i metod działania. Zasadniczy wykład składa się z wprowadzenia, siedmiu rozdziałów i konkluzji w odniesieniu do przyszłości . W części wstępnej Black omówił organizację i funkcjonowanie dyplomacji w starożytności i średniowieczu. Zasadniczy wykład rozpoczyna się od połowy XV wieku, a kończy na wydarzeniach roku 2009. Kilka słów komentarza chciałbym poświęcić tej części książkim, która poświęcona jest szeroko rozumianej epoce nowożytnej. W rozdziale pierwszym (1450-1600) Autor omawia narodziny nowożytnej dyplomacji europejskiej. Wskazuje na państwa włoskiej jako prekursorów nowych rozwiązań: stałe placówki dyplomatyczne, prowadzenie regularnej korespondencji, sporządzanie raportów (relazioni), sieć kurierska. W rozdziale drugim (1600-1690) szczególną uwagę zwraca na znaczenie czynnika religijnego dla polityki i dyplomacji europejskiej. Podkreśla wagę rokowań i traktatów westfalskich kończących wojnę trzydziestoletnią dla społeczności międzynarodowej i powstania nowożytnego systemu zakładającego pełną swobodę władców w zakresie polityki zagranicznej. Wskazuje na utrwalanie się w Europie modelu stałej dyplomacji, choć największe opory w tym zakresie, z różnych zresztą powodów, przejawiały Rosja, Turcja i Papiestwo (s. 68). Dużo miejsca poświęca na kwestię pochodzenia społecznego dyplomatów oraz rozwój ceremoniału i protokołu dyplomatycznego, a także szpiegostwo. Rozdział trzeci (1690-1775) poświęca Black w dużej mierze na dyplomatyczny aspekt europejskiej ekspansji na innych kontynentach (Ameryka Północna, Indie, Syberia, Afryka) oraz relacje z tamtejszymi państwami (np. stosunki rosyjsko-chińskie) bądź społeczeństwami. Wskazuje na próby racjonalizacji i profesjonalizacji służby dyplomatycznej, na przyspieszenie obiegu informacji poprzez utrwalenie systemu pocztowego w skali kontynentu. Nie wszystkie z tych przedsięwzięć zakończyły się sukcesem. Nie udało się, na przykład, w osiemnastowiecznej Europie wprowadzić na stałe instytucji akademii dyplomatycznej jako podstawy kształcenia kadr. Jeremy Black zwraca również uwagę na doniosłą rolę tzw. „osobistej dyplomacji” w XVIII wieku, podając jako przykłady kardynała Alberoniego oraz Jana Willera Ripperdę, którzy nie będąc oficjalnie sekretarzami stanu kierowali polityką zagraniczną i dyplomacją hiszpańską za panowania Filipa V Burbona (s. 105) Innym ciekawym zjawiskiem była tzw. „sekretna dyplomacja”, z jej najciekawszą realizacją, tzw. Secret du Roi (1745-1770), a ramach którego realizacja francuskiej polityki zagranicznej biegła dwoma paralelnymi, ale odrębnymi kanałami. Rozdział czwarty (1775-1815) poświęcony został krótkiemu, ale jakże ciekawemu okresowi w dziejach dyplomacji pomiędzy rewolucjami (amerykańską i francuską) a kongresem wiedeńskim. Dyplomacje amerykańska i francuska narzucały nowy model widzenia spraw i relacji międzynarodowych podkreślając znaczenie niepodległości i praw poszczególnych narodów. Na przykładzie emigracji polskiej w rewolucyjnej Francji oraz roli Tadeusza Kościuszki Black pisze o narodzinach tzw. alternatywnej dyplomacji.
Słowa kluczowe: Historia dyplomacji, Jeremy Black, recenzja