Rzymskokatolicka metropolia mohylewska (1798-1917). Struktury i episkopat
[The Roman Catholic Metropolitan Archdiocese of Mogilev (1798-1917) : Its Structure and Episcopate]
Artykuł naukowy w czasopiśmie recenzowanyCzasopismo: Przegląd Wschodni (ISSN: 0867-5929)
Rok wydania: 2016
Tom: 14
Numer czasopisma: 1 (53)
Strony od-do: 47-96
Streszczenie: W wyniku rozbiorów Polski w granicach Cesarstwa Rosyjskiego znalazło się ok. 2 mln rzymskich katolików. Aby dostosować struktury terytorialne Kościoła katolickiego do nowego podziału politycznego, Katarzyna II już po I rozbiorze samowolnie utworzyła biskupstwo (1774), a następnie arcybiskupstwo (1782) ze stolicą w Mohylewie nad Dnieprem. Rzym usankcjonował tę decyzję w 1783 r. Struktura metropolii mohylewskiej została ostatecznie zatwierdzona w 1798 r. w wyniku porozumienia między Pawłem I a nuncjuszem Littą. W jej skład weszło 6 biskupstw: żmudzkie, wileńskie, łucko-żytomierskie, kamienieckie, mińskie oraz arcybiskupstwo mohylewskie (obejmujące dawną diecezję białoruską oraz cały pozostały obszar Cesarstwa Rosyjskiego). Była największą metropolią rzymskokatolicką na świecie. Rząd rosyjski starał się uzyskać dla arcybiskupa mohylewskiego godność prymasa i nadzwyczajne uprawnienia, które w praktyce uniezależniłyby go od papieża. Gdy próby te się nie powiodły, katolicka hierarchia kościelna została poddana bezpośredniemu nadzorowi państwa. Na mocy konkordatu z 1847 r. na południu Rosji została utworzona nowa diecezja tyraspolska (z siedzibą w Saratowie), a granice pozostałych diecezji dostosowano do granic guberni. Po powstaniu styczniowym dwa biskupstwa: kamienieckie (1866) i mińskie (1869) uległy kasacie. W 1873 r. stolica metropolii została oficjalnie przeniesiona z Mohylewa do Petersburga (faktycznie metropolici rezydowali tam od początku). Do najbardziej spornych kwestii w stosunkach między Stolicą Apostolską a Petersburgiem należała obsada biskupstw. Porozumienie co do zasad było niemożliwe, ponieważ papieże odmawiał carom prawa nominacji. Z czasem przyjęła się praktyka wstępnych negocjacji. Skutkiem konfliktów (zwłaszcza za panowania Mikołaja I i Aleksandra II) były długie wakaty w diecezjach. Najdłużej pozostawała bez obsady diecezja wileńska - 78,2 lat (65,7% badanego okresu). Dla archidiecezji mohylewskiej łączny okres wakatów wynosił 39,4 lat (33,1%). Zdarzało się, że brakowało jednocześnie ordynariusza i sufragana (np. w diecezji mińskiej w latach 1839-1852, wileńskiej w latach 1863-1883). W latach 1798-1917 w archidiecezji mohylewskiej rządy sprawowało 43 biskupów diecezjalnych i metropolitów. Zdecydowana większość (31, czyli 72,1%) pochodziła ze szlachty, najczęściej z zamożnych rodzin ziemiańskich, rzadziej z arystokratycznych lub drobnoszlacheckich. Biskupów pochodzenia chłopskiego było 6 (14%). Pomijając duchownych wykształconych przed rozbiorami, przyszli biskupi studiowali z reguły w Cesarstwie Rosyjskim, do 1842 r. w Wilnie, potem w Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu. Doktoraty miało tylko 19 z nich (44,2%). Średnia wieku nominatów na biskupstwo wynosiła ok. 55 lat, na arcybiskupstwo – ponad 63 lata. Średnia długość rządów różniła się dość znacznie dla poszczególnych diecezji. Najniższa była w diecezji wileńskiej – 4,5 roku i w archidiecezji mohylewskiej – 5,8. Najdłużej rządzili biskupi żmudzcy – średnio 15 lat. Podstawowym kryterium, jakie stosował rząd rosyjski przy wyborze kandydatów na biskupów, była lojalność wobec władzy i prawomyślność polityczna. Mechanizm selekcji był skuteczny tylko częściowo Episkopat metropolii mohylewskiej tworzyli w większości ludzie ostrożni, ulegli wobec rządu, czasem słabego charakteru, którym jednak nie brakowało dobrej woli i oddania Kościołowi. W sprawach zasadniczych wielu z nich potrafiło sprzeciwić się żądaniom władz. Do 1917 r. 9 biskupów zostało zesłanych lub usuniętych z diecezji. Opór episkopatu wobec działań wymierzonych przeciw katolikom zaczął wzrastać od lat 80. XIX w. Przyczyniło się do tego zmniejszenie izolacji, w jakiej funkcjonował Kościół katolicki w Cesarstwie Rosyjskim (bliższe kontakty duchownych z Królestwem Polskim, podróże zagraniczne i wizyty w Rzymie). Mimo niesprzyjających warunków niektórym biskupom udało się rozwinąć intensywną i owocną działalność duszpasterską.
Słowa kluczowe: rzymskokatolicka metropolia mohylewska, Kościół rzymskokatolicki w Cesarstwie Rosyjskim, stosunki rosyjsko-watykańskie
Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Anna Barańska",
title = "Rzymskokatolicka metropolia mohylewska (1798-1917). Struktury i episkopat",
journal = "Przegląd Wschodni",
year = "2016",
number = "1 (53)",
pages = "47-96"
}
Cytowanie w formacie APA:
Barańska, A. (2016). Rzymskokatolicka metropolia mohylewska (1798-1917). Struktury i episkopat. Przegląd Wschodni, 1 (53), 47-96.