Ego

Hasło encyklopedyczne

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2002
Tytuł publikacji: Powszechna Encyklopedia Filozofii
Redaktorzy: Andrzej Maryniarczyk
Tom: 3
Strony od-do: 27-29
Streszczenie: Pojęcie e. Freud przedstawił w formie ostatecznej w pracy w 1923 roku Das Ich und das Es. We wczesnych pismach Freuda e. jest rozumiane jako instancja psychiczna, która musi się chronić przed obcymi i groźnymi wyobrażeniami. Takie wyobrażenia prowadzą do powstania lęku sygnałowego w e. oraz do aktywowania jego samoobrony. W pracy Entwurf einer Psychologie, napisanej w 1895 roku, e. jest centralnym pojęciem definiowanym jako struktura neurologiczna, której zadanie polega na hamowaniu bezpośredniego działania procesów pierwotnych. Hamowanie to bierze pod uwagę wymagania świata otaczającego. Do tego celu e. ma do dyspozycji stały ładunek energii. We wspomnianej pracy Freud przedstawia mechanistyczną teorię psychiki, w której e. jeszcze nie ma w sobie nic ze swego późniejszego charakteru psychologicznego. W teorii marzenia sennego, ogłoszonej w 1900 roku, e. nie przypisuje się żadnego znaczenia teoretycznego. Podstawowymi pojęciami teorii są systemy nieświadomości, przedświadomości i świadomości. W okresie do 1914 roku pojęcie e. pojawia się sporadycznie. Freud posługuje się nim w nawiązaniu do systemów świadomości i przedświadomości, a zwłaszcza do percepcji i motoryki. Pod koniec tego okresu pojawia się pojęcie popędów e., które pozostają w stosunku antagonistycznym do popędów seksualnych. Freud przypuszcza, że sprzeczność tych dwóch grup popędowych leży u podłoża konfliktów psychicznych. Począwszy od 1914 roku, e. ponownie zajmuje ważną pozycję w teorii. Freud używa tego pojęcia w studium teoretycznym na temat narcyzmu. W narcyzmie e. jest traktowane jako obiekt miłości na wzór obiektów zewnętrznych. E. staje się zbiornikiem libido, z którego to ostatnie płynie do obiektów; jest jednak zawsze gotowe do absorbowania libido, powracającego od owych obiektów. Freud zakłada ponadto, że e. rozwija się i ulega stopniowemu różnicowaniu się w zetknięciu jednostki ze światem zewnętrznym oraz przyjmuje, iż identyfikacja jest decydującym procesem przy formowaniu się e. E. może ulegać radykalnym zmianom wskutek uwewnętrznienia przez jednostkę stosunków międzyludzkich w postaci struktur wewnątrzpsychicznych. Na przykład odrębne formy nacisku zewnętrznego mogą w wyniku tego mechanizmu przeistoczyć się w nacisk wewnętrzny. Część e. przyjmuje w związku z tym rolę krytyczną, nadzorującą i staje się źródłem ideałów. Tę część e. Freud później będzie traktować jako odrębną instancję i nazwie ją superego. Rok 1920 staje się punktem zwrotnym w dociekaniach teoretycznych na temat e., których owocem jest rozprawa Massenpsychologie und Ich-Analyse, a przede wszystkim Das Ich und das Es. Freud skupia w nich uwagę na funkcji i rozwoju e. oraz przedstawia swoją ostateczną teorię struktury psychiki, w której e. stanowi instancję pośredniczącą i obronną, superego jest instancją kontrolującą, wydającą zakazy oraz tworzącą ideały, a id jawi się jako instancja popędowa. E. wykształca się jako ogniwo łączące id ze światem zewnętrznym. Popędowa energia seksualna i agresywna id znajduje się pod względną kontrolą e. Oznacza to, że dążenie id do natychmiastowego zaspokojenia ulega zahamowaniu przez e., które uwzględnia położenie jednostki. E. odbiera wzrost napięć psychicznych jako przykrość, ale ma też zdolność tolerowania tej dolegliwości i odraczania gratyfikacji do chwili zaistnienia stosownych okoliczności. Ogólnym dążeniem e. - podobnie jak id - jest unikanie bądź zmniejszanie przykrych doznań. W odróżnieniu od id, e. działa jednak w sposób bardziej racjonalny, planowy i dalekowzroczny, kierując się przy tym zasadą rzeczywistości: „W ten oto sposób e. zdetronizowało zasadę przyjemności, która niepodzielnie panowała nad procesami id, zastępując ją zasadą rzeczywistości, która obiecuje więcej pewności i większy sukces, (...). E. reprezentuje rozsądek i opanowanie w życiu duchowym, natomiast id - nie ujarzmione popędy” (Freud 1933, s. 76 -za: Fhanér 1996; Łukaszewski 2000). E. pełni funkcję kontrolną i decyzyjną.
Słowa kluczowe: ego, egoizm, rozwój ego, funkcja kontroli i decyzji