Cnoty społeczne
[Social virtues ]

Hasło encyklopedyczne

Miejsce: Radom
Rok wydania: 2016
Tytuł publikacji: Encyklopedia aksjologii pedagogicznej
Redaktorzy: Krystyna Chałas, Adam Maj
Tom: 1
Strony od-do: 198-209
Streszczenie: CNOTY SPOŁECZNE (cnota – gr. aretḗ, łac. virtus) – cechy osobowe człowieka związane z władzami działania (wola, uczucia, ew. emocje), czynniki wewnętrzne decydujące o dobru lub złu moralnym i kwalifikacji moralnej działania ludzkiego; cnoty społeczne to sprawności (usprawnienia) do działania ku dobru w dziedzinie życia społecznego i relacji międzyosobowych. Cnoty umysłu i woli zasadniczo są skierowane ku doskonaleniu człowieka jako takiego pod względem rozwoju intelektualnego oraz moralnego, związanego z działaniem. Jednakże działanie to bardzo często odbywa się w jakichś kontekstach społecznych, w relacjach z innymi ludźmi. Arystoteles, wyróżniając jedną z cnót społecznych – sprawiedliwość – zwracał uwagę, że podstawą ku temu są tego rodzaju sytuacje, w których dobro lub zło moralne podmiotowe łączy się też z dobrem bądź krzywdą drugiego człowieka. Jednakże nie dają się one zredukować do jakiejś zalety lub wady związanej z życiem osobistym, dlatego musi istnieć jakieś osobne określenie takiej zalety lub wady postępowania i charakteru. Ta szczegółowa własność dotyczy określonych dziedzin, mianowicie czci, pieniędzy i bezpieczeństwa, i powstaje z powodu przyjemności związanej z zyskiem. Sprawiedliwość jako ogólna własność postępowania dotyczy wszystkiego, co czyni człowiek prawy [Etyka nikomachejska 1130b 1]. Cnoty społeczne stanowią bowiem znaczącą część ogólnej dobroci człowieka. Jak zauważył Arystoteles, najgorszy jest ten, kto nie tylko w stosunku do siebie samego dopuszcza się niegodziwości, ale w stosunku do innych ludzi. Najlepszy zaś jest dobry nie tylko dla siebie, ale również dla innych, a to jest trudne. Ze względu na rodzaj relacji zachodzących między ludźmi wyróżniono zasadniczo trzy główne cnoty społeczne: sprawiedliwość, przyjaźń i miłość. Chociaż przyjaźń jest uważana za odmianę miłości, to jednak w przyjaźni istotnym, koniecznym momentem jest wzajemność i pewna proporcjonalność pomiędzy przyjaciółmi, ponieważ zbytnia nierówność nawet uniemożliwia przyjaźń. W starożytności uważano ją za doskonalszą niż miłość postać relacji międzyosobowej czy też łączącej grupy społeczne (jak np. narody czy państwa). Dopiero chrześcijańskie objawienie natury Boga jako Miłości nieskończonej i ukazanie miłości Boga ku ludziom w Chrystusie jako żywego i doskonałego jej przykładu rozszerzyło perspektywy jej rozumienia i – co ważniejsze – dało możliwość uczestniczenia w niej.
Słowa kluczowe: cnota, cnoty społeczne, sprawiedliwość, przyjaźń, miłość, teoria cnót