Aretologia
[Aretology]

Hasło encyklopedyczne

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2016
Tytuł publikacji: Encyklopedia Aksjologii Pedagogicznej
Redaktorzy: Krystyna Chałas, Adam Maj
Tom: 1
Strony od-do: 110-117
Streszczenie: ARETOLOGIA (gr. aretḗ – najlepszość, dzielność, cnota; lógos – słowo, myśl, rozum) – jeden z podstawowych działów etyki i teologii moralnej, którego przedmiotem jest aretḗ – cnota: sposoby jej rozumienia, różne jej koncepcje, ilość cnót i klasyfikacje, ich wzajemne relacje, metody ich osiągania i zachowywania, ich relacja do szczęścia. Podstawowym osiągnięciem starożytnych filozofów było stwierdzenie pewnych koniecznych związków między elementami składającymi się na życie ludzkie, i to niezależnie od sposobu ich pojmowania w danym systemie filozoficznym. Cnoty dotyczą usprawnienia działania ludzkiego, które jest moralne i wolne, co polega na odróżnianiu dobra od zła i wyboru własnego sposobu postępowania. Jako takie może być doskonalone. Drugim koniecznym elementem jest uznanie jego celowości, czyli tego, że człowiek zawsze kieruje się w swym postępowaniu ku czemuś, działa dla jakiegoś celu, dąży do osiągnięcia czegoś. Wynika to - po trzecie - z faktu potencjalności, względnej niepełności bytu ludzkiego: dostrzeżony brak czegoś (potrzeba) jest subiektywnym powodem działania. Po czwarte, doskonalenie działania może odbywać się nie tylko w wymiarze praktycznym, ale również teoretyczno-poznawczym (nauka) czy wytwórczym, artystycznym, technicznym (sztuka), ale także religijnym. Spełnienie się człowieka wymaga działania odpowiednio usprawnionego, skierowanego ku właściwym dobrom, takim, przez zdobycie których będzie mógł zrealizować wszystkie swe potencjalności na miarę własnego, konkretnego człowieczeństwa. Po piąte ów stan spełnienia, szczęścia musi być możliwy do osiągnięcia, gdyż inaczej wszelkie „dążenie człowieka byłoby próżnym i daremnym” [Arystoteles, Etyka nikomachejska, 1094a 21], a życie bezustanną pogonią za poszczególnymi dobrami cząstkowymi niebędącymi w stanie zaspokoić całościowo dążeń człowieka. Rozważania etyczne z natury mają wielkie życiowe znaczenie [Arystoteles, Etyka nikomachejska, 1094a 22]. Z konieczności są wszakże związane z określoną koncepcją człowieka, która określi, kim jest człowiek, kim ma się stać, ku czemu powinien zmierzać w swych dążeniach. Dopiero wtedy można sensownie mówić o człowieku dobrym czy dobrze działającym. Wskazuje to na ścisłą zależność aretologii od obrazu człowieka: każda antropologia zawiera w sobie potencjalnie określoną aretologię. Nie jest więc obojętne, jaką antropologię zakłada dana etyka. Błędna aretologia lub jej brak może mieć tragiczne konsekwencje indywidualne i społeczne. W pedagogice prowadzi do antywychowania – wypaczenia czy wręcz intelektualnego, wolitywnego i emocjonalnego zniszczenia człowieka. Stąd dalece niestosowna byłaby tu pobłażliwość (na gruncie teoretycznym tolerowalna z różnych względów) dla pluralizmu czy dowolnego wyboru jakiejś „opcji”. Istnieje wręcz konieczność moralna budowania aretologii na antropologii realistycznej, pod groźbą zastąpienia cnoty i pełnego dobra osoby ideologiami lub doktrynami instrumentalizującymi godność osoby z pominięciem realnego dobra człowieka. Podstawowe dla kultury europejskiej aretologie opracowali już Platon i Arystoteles, a ich syntezy i dopełnienia inspirowanego myślą chrześcijańską i realistyczną wizją człowieka dokonał św. Tomasza z Akwinu.
Słowa kluczowe: cnota, sprawność, etyka, teoria cnót, szczęście