Sieć sakralnych obiektów cerkiewnych w granicach współczesnej Polski
[The Network of Eastern Christianity Places of Worship Within the Borders of Contemporary Poland]
Książka naukowa recenzowanaMiejsce: Lublin
Rok wydania: 2021
Streszczenie: Ponad tysiącletnie sąsiedztwo kultury ruskiej związanej z tradycją grecko-prawosławną i kultury polskiej, opartej na tradycjach łacińskiego Zachodu, pozostawiło, na ziemiach będących w granicach współczesnego państwa polskiego, trwałe ślady materialne w postaci miejsc kultu religijnego o proweniencji bizantyńsko-ruskiej. O czasach średniowiecza, wskutek braku źródeł materialnych i archiwalnych, niewiele można wywnioskować, jeśli chodzi o egzystencję sakralnych obiektów cerkiewnych na ziemiach wchodzących obecnie w skład państwa polskiego. Pewniejsze informacje i pozostałości materialne w postaci fizycznego istnienia obiektów cerkiewnych odnoszą się do szesnastego stulecia. Na koniec tej epoki możemy ustalić liczbę cerkwi istniejących wówczas w granicach współczesnej Polski. W 1600 roku było na tym terenie 615 cerkwi (302 prawosławnych i 313 unickich). Ponadto istnienie 360 cerkwi jest niepewne ale prawdopodobne. Wobec tego, że przez wiele stuleci tradycyjnym materiałem budowlanym wykorzystywanym przy wznoszeniu cerkwi było drewno, te sakralne obiekty ulegały z reguły szybkiej destrukcji. Swoistym fenomenem jest to, że do dnia dzisiejszego zachowało się kilka drewnianych sakralnych obiektów wschodniosłowiańskich w Polsce, które pochodzą z XVI wieku. Od XVII wieku sieć świątyń wschodniochrześcijańskich na ziemiach współczesnej Polski ulegała stabilizowaniu, a potwierdzenia ich istnienia i czasu budowy z biegiem lat są znacznie pewniejsze. W 1700 roku na terenie pogranicza polsko-ruskiego, które znajduje się w granicach współczesnej Polski, było 1097 cerkwi unickich i 7 prawosławnych. Wśród ponad 20 cerkwi wzniesionych w XVII wieku, które zachowały się do dziś, większość stanowią obiekty drewniane, co oznacza że z reguły mają one ponad 300 czy 400 lat. Tylko z racji tak odległej metryki budowy z tak kruchego materiału jakim jest drewno, stanowią one przez to bardzo rzadkie w Europie przykłady trwałości budownictwa tego typu. W momencie pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, na terenach wchodzących w skład współczesnego państwa polskiego, były 4 cerkwie prawosławne i 1153 cerkwie greckokatolickie (unickie), w 1850 roku były na tym samym terenie 134 cerkwie prawosławne, 1039 greckokatolickich i 2 molenny staroobrzędowców, natomiast w 1914 roku były 792 cerkwie prawosławne, 685 greckokatolickich i 12 molenn staroobrzędowych. Zmiany przynależności wyznaniowej świątyń wschodniochrześcijańskich (z unickich na prawosławne) i powstawanie nowych obiektów sakralnych, ścisle wiązały się z polityką rusyfikacyjną caratu, a spadek liczby cerkwi greckokatolickch w austriackiej Galicji był efektem józefińskiej polityki ingerencji w kwestie organizacji wewnętrznej różnych wyznań. Wznoszone w okresie zaborów na ziemiach współczesnego państwa polskiego obiekty cerkiewne z reguły były drewniane, ale z upływem czasu pojawiało się liczniej także budownictwo murowane. Rozliczenie z zaborczą polityką caratu w kwestiach promowania budownictwa prawosławnego nastąpiło w czasach II Rzeczypospolitej. Według ustaleń w 1939 roku, w granicach współczesnej Polski znajdowało się: 260 cerkwi prawosławnych, 696 greckokatolickich, 17 neounickich, 12 molenn staroobrzędowych, 185 kościołów rzymskokatolickich, które były przejęte od prawosławnych, 15 cerkwi prawosławnych było nieużytkowanych, 30 pełniło funkcje obiektów użyteczności publicznej, a 556 miejsc były to cerkowiska, na których do niedawna istniały świątynie wschodniochrześcijańskie. Taki stan rzeczy był spowodowany nie tylko skutkami wojen z lat 1914 - 1921, ale głównie wynikał z polityki derusyfikacyjnej, w rezultacie której Cerkiew prawosławna na tym obszarze utraciła 2/3 świątyń ze stanu posiadania w 1914 roku. Znaczny ubytek liczby wschodniosłowiańskich obiektów sakralnych przyniosła II wojna światowa. W czasie jej trwania zniszczeno ponad 20 cerkwi, ale prawdziwą katastrofą dla tych obiektów była epoka Polski Ludowej. Zdelegalizowana Cerkiew greckokatolicka i kontrolowana przez komunistów Cerkiew prawos
Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Witold Kołbuk",
title = "Sieć sakralnych obiektów cerkiewnych w granicach współczesnej Polski",
year = "2021",
}
Cytowanie w formacie APA:
Kołbuk, W. (2021). Sieć sakralnych obiektów cerkiewnych w granicach współczesnej Polski. Lublin: