Metafizyka osoby. Specyfika personalizmu w lubelskiej szkole filozoficznej
[Metaphysics of the person. The specificity of personalism at the Lublin Philosophical School]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2019
Tytuł publikacji: Lubelska Szkoła Filozoficzna. Historia - koncepcje - spory
Redaktorzy: Agnieszka Lekka-Kowalik, Paweł Gondek
Strony od-do: 111-129
Streszczenie: Artykuł omawia specyficzny typ personalizmu, jaki powstał w kręgu myśli antropologicznej lubelskiej szkoły filozoficznej (Karol Wojtyła, Mieczysław Albert Krąpiec). Celem jest pokazanie, że przy niejednolitym podejściu do zagadnień metafizycznych i odmiennych płaszczyznach konstruowania personalizmu, zostało zrealizowane pewne wspólne zadanie badawcze, którego rdzeniem jest oryginalna filozoficzna koncepcja osoby. Zadanie to można nazwać projektem personalizmu realistycznego, opartego na metafizyce klasycznej, lub krótko: projektem metafizyki osoby. Wstępnie scharakteryzować je można jako specyficznie pojmowaną syntezę pomiędzy doświadczeniem personalistycznym, stwierdzanym w punkcie wyjścia badań antropologicznych, i metafizycznym typem uzasadniania, wskazującym na kierunek budowania teorii osoby. Zadanie to zostało inaczej zrealizowane w myśli Wojtyły, a inaczej w refleksji Krąpca, choć obaj myśliciele byli świadomi jego teoretycznej rangi. Obaj wskazywali też na metafizykę jako ostateczne ugruntowanie teorii osoby. Jako najistotniejsze elementy metafizyki osoby, wypracowanej na obu drogach realizacji personalistycznej filozofii człowieka w lubelskiej szkole filozoficznej, wymienić należy, po pierwsze, koncepcję osobowego doświadczenia, będącego źródłem wiedzy o człowieku. Rozumienie doświadczenia u obu autorów ma istotny związek z realizmem poznawczym, stąd akcentowanie bezpośredniości doświadczenia, a także szerokiego zakresu jego zachodzenia, dzięki czemu koncepcja ta przeciwstawia się wszelkiego typu redukcjonizmom. Po drugie, istotą personalizmu lubelskiej szkoły filozoficznej jest poszukiwanie istoty człowieka-osoby w sensie metafizycznym. Po trzecie, osoba jest podmiotem w sensie metafizycznym, tzn. substancją, a zarazem samoświadomym podmiotem – wyjątkowym i niepowtarzalnym „ja”. Personalizm lubelskiej szkoły filozoficznej jest koncepcją realistyczną, dlatego osoba jest rozumiana jako realny byt, poznawany zdroworozsądkowo, a jednocześnie dostępny w specyficznym doświadczeniu wewnętrznym. Po czwarte, szczytowym momentem tak rozumianej metafizyki osoby, prowadzącym do wskazania ostatecznej filozoficznej racji wyjaśniającej osobę, jest kategoria osobowego istnienia. Realistyczna metafizyka osoby jest koncepcją ściśle racjonalną i filozoficzną, idącą na przekór często współcześnie spotykanym próbom mającym wyjaśnić człowieka w sposób jedynie eklektyczny lub metodologicznie niespójny. Personalizm ten wskazuje drogę do ostatecznego uzasadnienia osoby i prowadzi do ukazania jej najgłębszego wymiaru, który nie daje się zredukować do poziomu z jednej strony czysto empirycznego, z drugiej zaś – czysto immanentnego. W tym sensie można uznać metafizykę osoby powstałą w lubelskiej szkole filozoficznej za koncepcję wyjątkową w skali światowej, mogącą stanowić ważny głos we współczesnej debacie antropologicznej.
Słowa kluczowe: metafizyka, osoba, antropologia filozoficzna, personalizm, Lubelska Szkoła Filozoficzna, Karol Wojtyła, Mieczysław Albert Krąpiec