Dusza i ciało w dramaturgii Jana Kasprowicza
[Spirit and body in dramatic works of Jan Kasprowicz]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Warszawa
Rok wydania: 2016
Tytuł publikacji: Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. T. 2: Świat oczyma duszy
Redaktorzy: Magdalena Kapełuś, Ewa Masłowska, Dorota Pazio-Wlazłowska
Tom: 2
Strony od-do: 61-73
Streszczenie: Zainteresowanie duszą, duchowością, doświadczeniem ciała i cielesności zdominowało antropologiczną refleksję schyłku XIX wieku, znajdując szczególne odbicie w obrazie literatury epoki Młodej Polski. Podejmowane przez modernistów próby penetrowania tajemniczych meandrów ludzkiego wnętrza, odkrywania dramatu „nagiej duszy” wiodły w kierunku radykalnego przekraczania paradygmatu naukowości i religijności. Tematyce tej poświęcono wiele studiów, zwłaszcza w obszarze twórczości poetyckiej (m.in. M. Podraza-Kwiatkowska, M. Stala, W. Gutowski). Ontologiczny problem relacji duszy i ciała należy do motywów głęboko zakorzenionych w myśli i dziełach Jana Kasprowicza, przenikając też jego dramaturgię, gdzie refleksja dotycząca duchowości i cielesności prowadzi od pytań zawartych w debiutanckiej tragedii Świat się kończy! (1891) po próbę holistycznego zobrazowania antynomii przypisanych ludzkiej kondycji w Marchołcie (1920). Szczególne miejsce zajmuje oryginalna kreacja Duszy Wygnanej z Raju, obecna w wizyjnych scenach wplecionych w przestrzeń realnych konfliktów poematów dramatycznych Na Wzgórzu Śmierci (1898) i Uczta Herodiady (1905). W utworach tych świat fizykalny i świat duchowy egzystują obok siebie na zasadzie konstrukcji symultanicznej, co pogłębia i dramatyzuje metafizyczność znaczeń, odzwierciedlających zawiłe ścieżki filozoficznych przemyśleń i doświadczeń poety oraz jego epoki. Dwoistość natury człowieka Kasprowicz rozpatruje zarazem w optyce tradycji chrześcijańskiej, na nowo odczytując ją w planie biblijnej historii zbawienia.
Słowa kluczowe: Jan Kasprowicz, dramat przełomu XIX i XX wieku, antropologia chrześcijańska