Religijne śpiewy ludowe w obrzędowości wielkopostnej i wielkanocnej Małopolski i Podkarpacia
[Religious folk songs in the Lenten and Easter rites of Małopolska and Podkarpacie region]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2015
Tytuł publikacji: Cantare amantis est : wieloautorska monografia naukowa z okazji 80. urodzin ks. prof. dr. hab. Ireneusza Pawlaka
Redaktorzy: Wiesław Hudek, Piotr Wiśniewski
Strony od-do: 483-492
Streszczenie: Religijne śpiewy ludowe pełnią szczególną rolę w obrzędowości wielkopostnej i wielkanocnej. Badania repertuaru zebranego podczas prac terenowych dowodzą, iż na terytorium Małopolski i Podkarpacia ludowa pobożność pasyjna i paschalna jest wyjątkowo mocno wyeksponowana, zarówno w sposób zorganizowany w czasie liturgii i nabożeństwach pozaliturgicznych oraz w praktykach pozakościelnych i w życiu prywatnym wiernych. Od XIII wieku rozwijała się tutaj ludowa tradycja muzyczna. Do jej licznych przejawów należało m. in. wykonywanie pieśni o Męce Pańskiej towarzyszących praktykom biczowników, uczestnictwo w nabożnych rozważaniach i śpiewach wypełniających czas adoracji Grobu Bożego, rozpamiętywanie treści pasyjnych w śpiewie nabożeństwa Gorzkich żali, pielgrzymowanie do miejsc kultu pasyjnego, gdzie w ramach lokalnej obrzędowości funkcjonowały ludowe pieśni religijne zwane pieśniami kalwaryjskimi, jak również śpiewanie pieśni nabożnych w okresie wielkanocnym pod przydrożnymi krzyżami. Bogata w śpiewy obrzędowość wielkopostna i wielkanocna wymaga precyzyjnego ustalenia funkcji tych śpiewów (wg kryterium miejsca i czasu ich wykonywania oraz ich związku z obrzędami), gdyż w ludowym przeżywaniu tych dwóch okresów pieśń religijna i jej szczegółowa funkcja pozwalają na zrozumienie ludowej recepcji oficjalnej liturgii kościoła. Badaną obrzędowość kształtuje też funkcja narracyjna i medytacyjna pieśni pasyjnych, aspekt historyczny funkcji niektórych pieśni, jak również treść wielkanocnego przesłania liturgicznego czy funkcja ludyczna pieśni wielkanocnych. Należy zwrócić uwagę na interesujące i często spotykane zjawisko wielofunkcyjności śpiewów pasyjnych i paschalnych, tj. ich funkcjonowanie w ramach różnych obrzędów. Istotna jest także funkcja pieśni w ramach obrzędowości wynikającej z relacji pomiędzy nadawcą i odbiorcą. Pojawia się ona na gruncie liturgicznym (pieśń jako odpowiedź na przesłanie liturgii), na gruncie pozaliturgicznym (współodczuwanie emocjonalnego przekazu nabożeństwa) czy na gruncie pozakościelnym (zwyczaj wspólnotowego obchodzenia dróżek kalwaryjskich z przewodnikiem). Ludowe pieśni wielkopostne i wielkanocne funkcjonujące na terytorium Małopolski i Podkarpacia mają cechy charakterystyczne o wyraźnie regionalnym charakterze. Być może konkretne położenie geograficzne i poczucie tożsamości lokalnej sprawiło, że niektóre parafie posiadają w repertuarze pieśni „własne”, tj. niespotykane w innych parafiach, a znane wyłącznie w lokalnym środowisku i świadomie wpisane w lokalną obrzędowość liturgiczną, pozaliturgiczną i pozakościelną. W badanym repertuarze bardzo często występuje zjawisko wariabilności – stąd ogromna ilość transformacji i wielkie bogactwo melodyczne. Charakterystyczny dla Małopolski i Podkarpacia twórczy indywidualizm powoduje, że obok siebie w ramach tej samej tradycji funkcjonuje wiele równoległych przekazów pieśni.
Słowa kluczowe: ludowa obrzędowość wielkopostna i wielkanocna, pieśni pasyjne i wielkanocne, funkcje ludowych śpiewów religijnych, wariabilność, regionalizm tradycji