Sumienie w perspektywie historycznych początków myslenia moralnego. Od Homera do Sokratesa
[Conscience from the perspective of the historical beginnings of moral thinking. From Homer to Socrates]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2018
Tytuł publikacji: Dysputy o sumieniu : dysputy problemowe o prawdzie : kwestie 16 i 17 = Quaestiones de conscientia : quaestiones disputatae de veritate : quaestiones 16 et 17 / św. Tomasz z Akwinu
Redaktorzy: Andrzej Maryniarczyk, Mieczysław A. Krąpiec
Strony od-do: 175-198
Streszczenie: Problematyka sumienia jako miary i sprawności oceny moralnej planowanych i wykonanych czynności, a więc w aspekcie ich dobra lub zła, ma swoją prehistorię. Warto zobaczyć, jak kształtowało się myślenie i poznawanie w kategoriach moralnych u samych początków, gdyż to stanowiło podstawę do późniejszego wzrostu świadomości procesów poznania w perspektywie praktycznej. Jeśli sumienie ma być miarą działania, powstaje pytanie, skąd pochodzi, jak się kształtuje i co może być miarą (światłem) dla niego? Zasadnicze trzy tendencje, jakie można dostrzec w procesie kształtowania się ludzkiej refleksji (świadomości) moralnej, to jej stopniowe intelektualizowanie, uwewnętrznianie i obiektywizowanie. Zilustrowane twórczością filozoficzno-poetycką tendencje kształtowania się ludzkiej refleksji moralnej uległy uwyraźnieniu i uzasadnieniu w pismach Platona oraz Arystotelesa. Jej intelektualizacja najbardziej przejawiła się u Platona w utożsamieniu idealnej cnoty z wiedzą o dobru, zaś u Stagiryty opracowaniem koncepcji sprawności intelektualnego poznania, ze szczególnym uwzględnieniem poznania praktycznego. Z kolei proces jej uwewnętrznienia w koncepcji Platona, znajduje kulminację w zwróceniu uwagi na troistą harmonię sił występujących w duszy pod kierunkiem rozumu, której skutkiem jest porządek w działaniach człowieka przejawiających się na zewnątrz. U Arystotelesa wyraża się on we wskazaniu na zgodność decyzji wyboru (gr. proáiresis) konkretnego dobra z obiektywnym celem człowieka – dobrem (spełnieniem się) ostatecznym - szczęściem. W końcu obiektywizacja przejawiła się u Platona w ugruntowaniu porządku moralnego w układzie transcendentnych idei, które należy sobie przypomnieć w poznaniu noetycznym. U Arystotelesa najbardziej wyraziła się w koncepcji „złotego środka” jako miary cnoty etycznej, będącego takim obiektywnie zarówno dla podmiotu działającego, jak i w stosunku do przedmiotów ludzkiego działania w zależności od jego dziedziny. Zachowanie owego środka w działaniach jest ostatecznie naśladowaniem miary całej rzeczywistości – Nieporuszonego Poruszyciela, który stanowiąc ostateczny cel świata, jest również miarą spełnienia się człowieka, czyli ludzkiego szczęścia.
Słowa kluczowe: sumienie, poznanie praktyczne, moralność, etyka starożytna
Dostęp WWW: http://katalog.nukat.edu.pl/lib/item?id=chamo:4519024&fromLocationLink=false&theme=nukat