Aretologia Arystotelesa – podstawą budowania etyki i polityki
[Aristotle's Aretology - a basis for building ethics and politics]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2017
Tytuł publikacji: O metafizyce Arystotelesa : u podstaw filozofowania realistycznego
Redaktorzy: Andrzej Maryniarczyk, Natalia Kunat, Zbigniew Pańpuch
Strony od-do: 317-327
Streszczenie: Aretologia zaliczana jest do etyki, stanowiąc jej część dotyczącą rozumienia dobroci ludzkiej i sposobów jej osiągania. Nazwa wywodzi się z greckiego określenia cnoty – dobroci – arete – dosłownie: najlepszości (gr. agathon – aristos – arete). Starożytnym Grekom chodziło bowiem o znalezienie czy wypracowywanie takich sposobów działania człowieka, by było ono jak najlepsze. Wątek arete jako czegoś, co przysługiwało albo powinno przysługiwać ludziom najlepszym (gr. aristoi - stąd arystokracja), co sprawiało, że postępowali w sposób najlepszy z możliwych i stanowili pewien wzór, pozostawał na stale obecny w historii kultury greckiej, a potem tych narodów i kultur, które znalazły się pod jej wpływem. Chociaż zdarzały się przypadki odstawania konkretnych ludzi czy działań od ideału, to jednak jego obecność w kulturze zmuszała niejako do „równania w górę” i to nie tylko samych przedstawicieli klas uważanych za wyższe i predestynowanych przez pochodzenie czy posiadane środki do bycia najlepszymi, ale również innych aspirujących do znalezienia się w tej najwyższej sferze społecznej, jak również pozostałych, dla których tamci stanowili naturalny wzór czy przykład postępowania. Arystoteles, pozostając pod długoletnim wpływem Platona, korzystał z jego i Sokratesa ustaleń i osiągnięć, jednakże sam zmienił niektóre elementy ich koncepcji, składające się na rozumienie człowieka i jego dobroci. I to zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym, a więc politycznym, gdyż w starożytności całe życie społeczne przyporządkowane było polis. Człowieka jako byt Stagiryta postrzegał w perspektywie odkryć z dziedziny metafizyki, zaś do rozumienia go stosował ustalenia swej antropologii, zarówno biologicznej, o ile człowiek jest istotą ożywioną, a także filozoficznej, o ile odkrywał w nim istnienie aktywności przekraczającej wymiar biologiczny. I w tym sensie aretologia Arystotelesa ma swój wymiar metafizyczny, biologiczno-medyczny i antropologiczny. Tak jak każdy byt, złożony z elementów możnościowych i aktualnych, człowiek znajduje się w swoiście rozumianym ruchu, rozumianym jako realizacja czy aktualizacja jego potencjalności bytowych. W tym sensie człowieka nie można zrozumieć w pełni bez odniesienia go do aktualizacji tych potencjalności w różnych wymiarach jego istnienia i związanych z nimi dziedzinach działania. Bez tego człowiek wydaje się bowiem w porównaniu z pozostałymi istotami żywymi czymś dalece mniej doskonałym, zupełnie nieprzystosowanym do życia w świecie w pierwszym okresie po narodzeniu. Jednakże u człowieka te swoiste jego potencjalności mają charakter rozumny, zatem ich aktualizacja powoduje zaistnienie w człowieku życia racjonalnego, a więc przede wszystkim aktywności intelektualnej. Na skutek tego człowiek może w świadomy i kontrolowany sposób kierować swą aktywnością, najpierw pod wpływem ludzi dorosłych (rodziców, wychowawców, mistrzów), a potem już na własną odpowiedzialność, w sposób świadomy i wolny. Ostatecznym wzorem czy ideałem, względnie paradygmatem tej aktualizacji jest odkrywany dzięki analizie filozoficznej Absolut, będący czystym (czyli bez żadnej potencjalności), nieskończonym i doskonałym aktem działania intelektualnego, polegającym na nieprzerwanej kontemplacji samego siebie w swej nieskończonej doskonałości. Jednak jako taki jest on poza światem empirycznym i nie może stanowić celu dążeń człowieka, a tylko transcendentny wzór doskonałego działania, do którego człowiek – jako posiadający intelekt – może się upodobnić i ta możliwie doskonała aktualizacja potencjalności rozumnych jest zarazem jego szczęściem.
Słowa kluczowe: etyka, polityka, aretologia, cnota