„Benedictiones reservatae et propriae” w potrydenckich rytuałach na ziemiach polskich (1631-1963)
[Benedictiones reservatae et propriae in the post-Tridentine rituals in Poland (1631-1963)]
Książka naukowa recenzowanaMiejsce: Lublin
Rok wydania: 2021
Streszczenie: Niniejsza monografia przedstawia błogosławieństwa zastrzeżone (benedictiones reservatae) i błogosławieństwa własne (benedictiones propriae) znajdujące się w rytuałach używanych na ziemiach polskich po Soborze Trydenckim w ich historycznym i teologicznym rozwoju. Źródłem niniejszego opracowania są rytuały wydane i używane w liturgii na ziemiach polskich od czasu Soboru Trydenckiego do Soboru Watykańskiego II. Można je podzielić na trzy części. Pierwszą grupę stanowią tzw. rytuały piotrkowskie wydane z rozporządzenia synodu piotrkowskiego z 1621 r. Druga część to rytuały, które były zależne od rytuału piotrkowskiego i zostały wydrukowane dla diecezji wrocławskiej, na Warmii, czy w Toruniu. Trzecią część stanowią natomiast nowo wydane potrydenckie księgi liturgiczne – zwłaszcza rytuał rzymski w 1614 – oraz rytuały zakonne wydrukowane w Polsce w omawianym okresie. Dla nakreślenia pełnej panoramy koniecznym było sięgnięcie do innych ksiąg liturgicznych używanych w Polsce do wydania rytuału piotrkowskiego w 1631 r. Wskazano tu na źródła rękopiśmienne i starodruki w Polsce przed Soborem Trydenckim. W tym celu poddano analizie około trzydziestu ksiąg liturgicznych znanych w Europie zachodniej i w Polsce – począwszy od Sakramentarza tynieckiego, a zwłaszcza osiem agend polskich, które poprzedzały wydanie rytuału piotrkowskiego, a miały zasięg ogólnopolski i zmierzały do ujednolicenia liturgii. Pozwoliło to odnieść te benedykcje do źródeł liturgii rzymskiej. Bogate zwyczaje liturgii błogosławieństw zastrzeżonych i własnych w rytuałach po reformie Soboru Trydenckiego należy postrzegać w kontekście całej tradycji sprawowania benedykcji na ziemiach polskich. Już bowiem od momentu chrztu Polska została włączona w tradycję Kościoła rzymskiego. W najstarszych księgach liturgicznych, które początkowo powstawały w skryptoriach zachodniej Europy obecne były benedykcje. Przykładem jest Sakramentarz tyniecki, w którym znajdujące się benedykcje dotyczyły celebracji w roku liturgicznym, jak: błogosławieństwo świec, popiołu, palm, paschału, wody chrzcielnej oraz wody do pokropienia wiernych. Najliczniejsze zbiory benedykcji można odnaleźć w pontyfikałach. W Polsce zachowało się wiele tego typu ksiąg a spojrzenie na te źródła, pozwoliło wskazać, że najczęściej benedykcje te odnosiły się do przełożonych wspólnot monastycznych, władców, dziewic oraz królów, chorych, niewiast z racji urodzin dziecka, pielgrzymów czy rycerzy. Tradycyjnie występowały tu błogosławieństwa miejsc kultu, paramentów liturgicznych, przedmiotów kultu religijnego, oraz celebracje sprawowane w roku liturgicznym. Do nich należały także liczne błogosławieństwa pokarmów na stół wielkanocny. Przeprowadzone badania naukowe i analiza różnych edycji rytuałów potrydenckich na ziemiach polskich pozwoliły na przedstawienie bogatych tradycji błogosławieństw zastrzeżonych i własnych w świetle zwyczajów liturgicznych w Polsce. Błogosławieństwa te stanowią ważną część wszystkich benedykcji zamieszczonych w rytuałach potrydenckich.
Słowa kluczowe: Rytuał Rzymski, Rytuał piotrkowski z 1631, błogosławieństwa, dzieje liturgii w Polsce po Soborze Trydenckim
Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Waldemar Pałęcki",
title = "„Benedictiones reservatae et propriae” w potrydenckich rytuałach na ziemiach polskich (1631-1963)",
year = "2021",
}
Cytowanie w formacie APA:
Pałęcki, W. (2021). „Benedictiones reservatae et propriae” w potrydenckich rytuałach na ziemiach polskich (1631-1963). Lublin: