Panenteizm a teizm klasyczny. Uwagi na kanwie Jacka Wojtysiaka krytyki stanowiska Józefa Życińskiego
[Panentheism and Classical Theism.Comments on the Basis of Jacek Wojtysiak's Criticism of Józef Życiński's Position.]
Artykuł naukowy w czasopiśmie recenzowanyCzasopismo: Analiza i Egzystencja (ISSN: 1734-9923)
Rok wydania: 2022
Tom: 57
Strony od-do: 49-69
Streszczenie: Inspiracją do napisania tego tekstu była dziesiąta rocznica śmierci abpa Józefa Życińskiego oraz artykuł polemiczny z jego panenteizmem opublikowany przez Jacka Wojtysiaka. Wojtysiak twierdzi, że istotą teizmu jest teza o egzystencjalnej samowystarczalności Boga i wynikającej stąd niesymetryczności jego przyczynowej relacji ze światem, która polega na tym, że Bóg może przyczynowo oddziaływać na świat, ale świat nie może w ten sposób oddziaływać na Boga. Ponieważ Życiński przeczy tej tezie, to według Wojtysiaka jego panenteizm nie jest w ogóle teizmem. Nie zgadzam się z tym osądem i w proponowanej przeze mnie terminologii to, co Wojtysiak nazywa teizmem określam jako teizm klasyczny, który wraz z panenteizmem stanowi uprawnione wersje teizmu. W p. 1) wykazuję, że teizm klasyczny w wersji proponowanej przez Wojtysiaka jest uwikłany w poważne trudności. Jedną z nich jest to, że odmówienie Bogu jakiejkolwiek pasywności najlepiej harmonizuje z okazjonalizmem czyli z pełnym determinizmem teologicznym. W p. 2) bronię tezy, że przypisanie Bogu niecierpiętliwości czy szerzej: nieczułości (łac. inpassibilitas) pozbawia go możliwości spełniania tych funkcji proreligijnych, które są kluczowe zwłaszcza dla chrześcijaństwa, domagającego się doświadczalnego zaangażowania Boga w dzieje świata. Proponuję, aby uznanie boskiej passibilitas potraktować jako minimalny warunek wszelkiego panenteizmu lub stanowiska do niego zbliżonego. W p. 3) uzasadniam pogląd, że spełnienie tego warunku nie wymaga odrzucenia tezy o klasycznie rozumianej boskiej niezmienności, wszechmocy czy stworzeniu świata ex nihilo, ale sprzyja rewizji tych pojęć. W p. 4) dowodzę, że rewizje proponowane przez Życińskiego w jego wersji panenteizmu były nieporównanie mniejsze niż te wprowadzone przez Whiteheada czy zwłaszcza Hartshorne’a, ale mimo to nie można ich traktować jako drobnego uzupełnienia klasycznego teizmu. W mojej ocenie składają się one na taką wersję panenteizmu czy teizmu neoklasycznego, który stanowi lepszą filozoficzną podstawę chrześcijaństwa.
Słowa kluczowe: Józef Życiński, Jacek Wojtysiak, teizm, panenteizm, teizm klasyczny, boska niecierpiętliwość, wszechmoc, wszechwiedza, stworzenie świata ex nihilo
Dostęp WWW: https://wnus.usz.edu.pl/aie/de/issue/1212/article/18967/
DOI: 10.18276/aie.2022.57-03
Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Piotr Gutowski",
title = "Panenteizm a teizm klasyczny. Uwagi na kanwie Jacka Wojtysiaka krytyki stanowiska Józefa Życińskiego",
journal = "Analiza i Egzystencja",
year = "2022",
pages = "49-69"
}
Cytowanie w formacie APA:
Gutowski, P. (2022). Panenteizm a teizm klasyczny. Uwagi na kanwie Jacka Wojtysiaka krytyki stanowiska Józefa Życińskiego. Analiza i Egzystencja, 49-69.