Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku
[The Resurrected Body in Patristic Thought at the Turn of the II and III Centuries ]
Książka naukowa recenzowanaMiejsce: Lublin
Rok wydania: 2010
Streszczenie: Celem opracowania jest porównanie doktryny o ciele zmartwychwstałym głównych autorów chrześcijańskich przełomu II i III w. (Pseudo-Justyn, Atenagoras, Ireneusz, Tertulian, Orygenes), reprezentujących dwie tradycje – azjatycką i aleksandryjską. Podstawowym obiektem analiz jest ciało jako materialny podmiot procesu zmartwychwstania, rozpatrywany od strony antropologicznej i teologicznej. W szczególności podejmowane są następujące kwestie: postać i cechy ciała zmartwychwstałego; jego relacja do ciała ziemskiego; zagadnienie dwojakiej terminologii stosowanej na oznaczenie ciała: soma/corpus – sarx/caro; próba rozstrzygnięcia, jakie ciało zmartwychwstaje, w jaki sposób wraca do życia i dlaczego w świetle antropologii różnych autorów wczesnochrześcijańskich przywrócenie życia ciału jest bardziej lub mniej ważne. Analiza źródeł pozwala wnioskować, że nie tylko Orygenes podejmował w szerszy sposób kwestię statusu ciała zmartwychwstałego – pisząc w tym czasie na ten temat najwięcej i w sposób najbardziej twórczy, a zarazem kontrowersyjny – ale również pozostali badani autorzy mieli o kształcie zmartwychwstałego ciała więcej do powiedzenia niż dotąd sądzono. Doktryna o ciele zmartwychwstałym rozwijała się w omawianym okresie w swoistym dwugłosie. Większość autorów – z Ireneuszem i Tertulianem na czele – reprezentowało myślenie charakterystyczne dla tradycji azjatyckiej, związane z dowartościowaniem roli ciała w człowieku, zakorzenione z jednej strony w całościowej biblijnej wizji człowieka, nazywanego niejednokrotnie „ciałem”, z drugiej – bedące pod wpływem materialistycznej filozofii stoickiej, wiążącej istnienie bytu z jakąś postacią ciała. Skutkowało to podkreślaniem tożsamości substancjalnej ciała zmartwychwstałego z ziemskim. Natomiast Orygenes, przedstawiciel zależnej od platońskiego dualizmu tradycji aleksandryjskiej, starał się umniejszać znaczenie ciała w bycie ludzkim i w ogóle w bytach stworzonych, chociaż uważał jakąś postać ciała za towarzyszącą wszelkiemu stworzeniu. Ograniczał on również tożsamość ciała zmartwychwstałego i ziemskiego do wewnętrznej formy (eidos) związanej z materią. Był to – jego zdaniem – istotny, choć trudny do zdefiniowania, element występujący na wszystkich etapach bytowania ciała. Przedstawicieli obu tradycji – azjatyckiej i aleksandryjskiej – łączyło zakorzenione w platonizmie i w stoicyzmie przekonanie, że materialna substancja ciała (substantia) nie ulega zmianie, w związku z czym podlega zmartwychwstaniu, otrzymuje jednak nowe jakości (qualitates), dostosowane do nowego sposobu bytowania. Różnica polegała jednak na tym, co każdy z nich uznawał za przedmiot zmiany, czyli co zaliczał do kategorii jakości. Otóż według Ireneusza konkretne, materialne, ziemskie ciało (sarx/caro) jest nieodzownym elementem cielesnej substancji (soma/corpus). Zmartwychwstanie ono i połączy się z duszą jako konieczny element bytu ludzkiego, przyjmując cechy niezniszczalności i nieśmiertelności. Natomiast Aleksandryjczyk był przekonany, że ziemska postać ciała (sarx/caro) nie należy do substancji cielesnej człowieka, ale jest z nią związana jako swoista jakość. Po zmartwychwstaniu jakość ta najprawdopodobniej zniknie, a człowiek otrzyma nową cechę duchowego ciała (corpus spiritalis), rozumianego nie tylko w sposób moralno-duchowy, ale także ontyczny. W przekonaniu Orygenesa tożsamość ciała zmartwychwstałego z ziemskim realizuje się nie w sferze identyczności cielesnych komórek czy szeroko rozumianych cech ziemskiego ciała, a raczej w kategoriach tej samej materii pierwszej, która przyjmie nowe cechy, oraz niezmiennego, związanego z materią, elementu decydującego o cielesnej tożsamości (eidos), dającego się porównać do kodu genetycznego, jaki pozostanie w zmartwychwstałym ciele, nawet gdyby miałyby się dokonać w nim daleko idące zmiany.
Słowa kluczowe: Ojcowie Kościoła, tradycja aleksandryjska, tradycja antiocheńska, Tertulian, Ireneusz, Orygenes, ciało, zmartwychwstanie, teologia patrystyczna, eschatologia
Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Mariusz Szram",
title = "Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku",
year = "2010",
}
Cytowanie w formacie APA:
Szram, M. (2010). Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku. Lublin: