Oznaka miechowska. Historia, symbolika, znaczenie
[THE BADGE OF MIECHÓW. HISTORY, SYMBOLISM, MEANING]
Artykuł naukowy w czasopiśmie recenzowanyCzasopismo: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne (ISSN: 0518-3766)
Rok wydania: 2025
Tom: 124
Strony od-do: 731-771
Streszczenie: Oznaka miechowska to najstarsza z polskich oznak. Jej historia wiąże się ściśle z klasztorem Bożogrobców w Miechowie, jednym z największych i najbogatszych w dawnej Rzeczypospolitej, istniejącym w latach 1163-1819. Jak dotąd nie stanowiła ona przedmiotu gruntownych badań historyków. W niniejszym artykule starano się zmienić ten stan rzeczy. W końcu XVIII wieku (najpewniej w 1789 roku) Tomasz Nowiński, ostatni prepozyt generalny klasztoru w Miechowie, ustanowił nową oznakę przynależności do bractwa Grobu Świętego, zawiązanego przed końcem XII wieku. Przyznawano ją być może nawet do śmierci Nowińskiego w 1830 roku. Przeważnie nazywana była „orderem miechowskim”, choć nigdy nie miała rangi orderu. Wykształciła się z godła klasztornego, czyli podwójnego czerwonego krzyża, który mieli prawo wyszywać na ubraniu wszyscy członkowie bractwa Grobu Świętego. Początkowo ten „order miechowski” miał taki sam kształt i kolor, ale wykonywano go z metalu i zawieszano na szyi. Do każdego dołączano patent w języku łacińskim lub polskim. Jak wynika z jego treści, równolegle z „orderem” nadal funkcjonowała wcześniejsza forma oznaki. Ustalono, że „order miechowski” wprowadzono w celu uzyskania pieniędzy dla znajdującego się w trudnej sytuacji finansowej klasztoru (dopiero po złożeniu takiej ofiary można było go otrzymać i stać się członkiem wspomnianego bractwa). Stąd też modyfikowano go tak, by przypominał prawdziwy order. Powstały cztery jego wersje, z których ostatnia wiernie naśladowała już świeckie ordery (w postaci sześcioramiennego krzyża-gwiazdy – formie unikalnej w polskiej falerystyce). Miał on też stanowić istotny element zmienianej od około połowy XVIII wieku sfery symbolicznej klasztoru. Łącznie zlokalizowano cztery jego egzemplarze oraz trzy oryginalne patenty. Symbolika „orderu miechowskiego” jest dość rozbudowana i skupia się głównie wokół jego najważniejszego elementu, czyli podwójnego krzyża. Zasadniczo „order” cieszył się dużą popularnością, ale jego ranga nie była zbyt wysoka. Potwierdza to m.in. literatura piękna oraz fakt, że jego „kawalerami” zostawali najczęściej niżsi oficerowie. Trudno ustalić całkowitą liczbę „kawalerów” oznaki od końca XVIII wieku. Badania wykazały, że uzyskało ją przynajmniej 12 osób, w tym generał Jan Henryk Dąbrowski. Niewątpliwie stanowi ona kolejne ważne źródło do poznania kultury materialnej, duchowej oraz ikonosfery klasztoru miechowskiego.
Słowa kluczowe: oznaka miechowska, „order miechowski”, bożogrobcy, patent, podwójny krzyż, klasztor, falerystyka
Dostęp WWW: https://czasopisma.kul.pl/index.php/abmk/issue/view/803
Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Marcin Szymoniak",
title = "Oznaka miechowska. Historia, symbolika, znaczenie",
journal = "Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne",
year = "2025",
pages = "731-771"
}
Cytowanie w formacie APA:
Szymoniak, M. (2025). Oznaka miechowska. Historia, symbolika, znaczenie. Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 731-771.