Krzysztof Narecki

Z badań nad pojęciem pamięci – mneme w dramacie greckim. Część I: Mneme w utworach Ajschylosa i Sofoklesa
[FROM THE STUDY ON THE CONCEPT OF MNEME – “MEMORY” IN GREEK DRAMA PART I: MNEME IN AESCHYLUS’ AND SOPHOCLES’ PLAYS]

Artykuł naukowy w czasopiśmie recenzowany

Czasopismo: Collectanea Philologica (ISSN: 1733-0319)
Rok wydania: 2018
Tom: 21
Strony od-do: 5-23
Streszczenie: Celem studium, będącego kontynuacją tego typu badań (w oparciu o greckie źródła literackie epoki przedsokratyków), jest ustalenie znaczeń pojęcia mneme – „pamięci” w utworach Ajschylosa i Sofoklesa, a także określenie funkcji, jaką odgrywa ono w danym miejscu. Analiza językowo-literacka 12 wystąpień rzeczownika mneme u Ajschylosa (3) i Sofoklesa (9) pokazuje, że pojęcie to ujawnia dotąd nieznane odcienie semantyczne. Ajschylos nadaje mneme nowe znaczenie „kult” (w Błagalnicach, Suppliants), posługuje się także już znanym: intelektualna „władza pamięci” oraz po raz pierwszy w historii greckiej literatury utożsamia „pamięć” z matką wszystkich muz – Mnemosyne (w Prometeuszu w okowach, Prometheus Bound). Częściej mneme pojawia się w utworach Sofoklesa, co wynika z pełnionych tam funkcji. Wszak intelektualna „władza pamięci” i „wspomnienie/-a” jako efekty jej działania pozwalają: (1) dobrze postępować (i dzięki temu zachowywać ład moralny), (2) poznawać prawdę o sobie (rozpoznawać własną tożsamość), zmieniając jako element perypetii bieg akcji dramatycznej (przypadek Edypa), (3) prowadzić (jako siła sprawcza) do zguby bohaterów (Jokasty, Edypa), (4) napędzać akcję sztuki (jako „myśl”), (5) pełnić rolę moralnej busoli (w nowym odcieniu semantycznym „baczenie, uwaga” w Edypie w Kolonos, Oedipus at Colonus), (6) przechowywać jako depozyt zasób danych (wspomnień) w pamięci zbiorowej ku przestrodze dla potomnych. I wreszcie po raz pierwszy w historii pojęcie mneme, jako narzędzie mimesis, zostaje użyte w Królu Edypie (Oedipus Rex) w nowym znaczeniu: „umiejętność (od)tworzenia” (z inspiracji Mnemosyne) lub inaczej: „poetycka sztuka rekonstrukcji” zdarzeń dramatycznych. Zdefiniowane znaczenia (odcienie semantyczne) mneme można podzielić na 2 grupy. Do pierwszej zaliczamy te, które przybierają wartość ‘racjonalną’: „władza / zdolność zapamiętywania”, „myśl”, „baczenie, uwaga”), w drugiej natomiast mieszczą się znaczenia ‘ekspresyjne’: „kult, cześć, upamiętnienie”, „(od)twórcza, poetycka rekonstrukcja”. Jak się wydaje, greccy tragicy mieli świadomość roli, jaką mneme może odgrywać w ich utworach: czy to w charakterystyce bohaterów, czy jako element napędzający akcję, czy wreszcie w przywołaniu – na różny sposób – przeszłości i jej kultywowaniu.
Słowa kluczowe: pojęcie mneme – „pamięci”, semantyka pojęcia, grecka tragedia, Ajschylos, Sofokles
Dostęp WWW: http://repozytorium.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/27071/21_1_5-23_Narecki%20K..pdf?sequence=1&isAllowed=y
DOI: 10.18778/1733-0319.21.01



Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Krzysztof Narecki",
title = "Z badań nad pojęciem pamięci – mneme w dramacie greckim. Część I: Mneme w utworach Ajschylosa i Sofoklesa",
journal = "Collectanea Philologica",
year = "2018",
pages = "5-23"
}

Cytowanie w formacie APA:
Narecki, K. (2018). Z badań nad pojęciem pamięci – mneme w dramacie greckim. Część I: Mneme w utworach Ajschylosa i Sofoklesa. Collectanea Philologica, 5-23.