Artur Hamryszczak

Obraz Matki Bożej Miłosierdzia z Ostrej Bramy w radiofonii i kinematografii międzywojennej Polski
[The image of Our Lady of Mercy from the Gate of Dawn (Ostra Brama) in radio broadcasting and cinematography of inter-war Poland]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Lublin
Rok wydania: 2019
Tytuł publikacji: Kult Matki Bożej Ostrobramskiej w historii Narodu Polskiego
Redaktorzy: Waldemar Witold Żurek
Strony od-do: 153-187
Streszczenie: Kult Matki Bożej Ostrobramskiej w XX wieku rozwijał się dzięki wykorzystaniu nowych form komunikacji. Sprzyjała temu koronacja obrazu w 1927 r., któremu to wydarzeniu patronowały nie tylko władze kościelne ale i państwowe. W intronizacji wzięli udział marszałek Józef Piłsudski i prezydent Polski Ignacy Mościcki. Papieskie korony nałożył na wizerunek kardynał Aleksander Kakowski, arcybiskup warszawski. Uroczystość została zarejestrowana przez wileńskich filmowców, którzy opracowali reportaż „Wilno w okresie koronacji Cudownego Obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej” wyświetlany we wszystkich kinach Rzeczpospolitej. Mimo niezbyt dobrej jakości i dużej fragmentaryczności zachowanej kopii, film stanowi dziś podstawowe źródło do poznania uroczystości intronizacyjnych, będąc najcenniejszym materiałem dokumentującym to wydarzenie. Należy wspomnieć o transmisjach nabożeństw z kaplicy Ostrobramskiej w każda pierwszą sobotę miesiąca przez Polskie Radio Wilno, od samego początku powstania rozgłośni w 1928 r. Dzięki temu nie tylko mieszkańcy Wileńszczyzny ale i poprzez warszawską rozgłośnię i inne stacje regionalne, wszyscy wierni Polacy łączyli się duchowo z Ostrą Bramą. Ważnym filmem była ekranizacja epopei „Pan Tadeusz” z 1928 r., w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego, który był kręcony w wileńskich plenerach. Zdjęcia wykonano również na ulicy przed Ostrą Bramą oraz w samej kaplicy, ukazując również cudowny wizerunek. Kolejnym filmem, w którym ukazano kult ostrobramski jest reportaż „Wilno Miasto wspomnień” Stanisława Urbanowicza, z 1936 r. Jest to sprawozdanie z uroczystości złożenia urny z sercem marszałka Józefa Piłsudskiego w grobie Matki, na wileńskiej Rossie. Na szczególne podkreślenie zasługują zdjęcia Wilna oraz uroczystości pogrzebowych, autorstwa Stanisława Lipińskiego. Pomimo upływu ponad 80 lat, zdjęcia nadal zachowały swoją dużą wartość techniczną i artystyczną. Kult Matki Bożej Miłosierdzia był tak rozpowszechniony w międzywojennej Polsce, że z inicjatywy Stefana Nasfetera powstał sensacyjny film fabularny, z motywem ostrobramskim „Ty co w Ostrej świecisz Bramie”, w reżyserii Jana Nowiny-Przybylskiego. Film miał premierę w 1937 r., w 10 rocznicę koronacji obrazu Matki Bożej Miłosierdzia. Fabuła filmu miała charakter melodramatu, a motywem przewodnim była ufność matki i narzeczonej Marii w pomoc ostrobramskiego wizerunku w ocalenie głównego bohatera, inżyniera Ryszarda Malewicza. W filmie zagrali najpopularniejsi aktorzy tego czasu: Maria Bogda, Lena Żelichowska, Tekla Trapszo, Mieczysław Cybulski, Kazimierz Junosza-Stępowski i Stanisław Sielański. Muzykę do filmu napisał prof. Jan Maklakiewicz, partie chóralne wykonały Opera Warszawska i chór Gazowni Miejskiej „Znicz” w Warszawie. Pieśni religijne wykonał tenor Ignacy Dygas. Zdjęcia w atelier kręcono w najnowocześniejszych warszawskich halach filmowych wytwórni Falanga. W filmie na szczególne podkreślenie zasługują ukazane plenery Wilna oraz autentyczny wileński folklor miejski, co dzisiaj stanowi niezwykle ważny materiał dokumentacyjny. Film „Ty co w Ostrej świecisz Bramie” propagował nie tylko chrześcijańskie cnoty pobożności i ufności, ale również postawy patriotyczne, gdzie dobro kraju jest ważniejsze niż egoistyczne dobro własne. Opisane w artykule materiały filmowe prawdopodobnie nie obejmują wszystkich filmów dotyczących kultu Matki Bożej Ostrobramskiej. Ze względu na zniszczenia wojenne i przesuniecie granic, inne wileńskie materiały filmowe mogły ulec zniszczeniu lub rozproszeniu. Być może kiedyś ocalałe filmy zostaną upublicznione, jako świadkowie rozwijającego się kultu Matki Bożej Miłosierdzia z Ostrej Bramy.
Słowa kluczowe: Wilno, Ostra Brama, Matka Boża Miłosierdzia, Matka Boża Ostrobramska, koronacja obrazu, Stanisław Urbanowicz, film międzywojenny, Polska miedzywojenna