Pojęcie kościelnego aktu administracyjnego
[The concept of ecclesiastical administrative act]
Rozdział w recenzowanej książce naukowejMiejsce: Toruń
Rok wydania: 2011
Tytuł publikacji: Organizacja i funkcjonowanie administracji w Kościele
Strony od-do: 107-142
Streszczenie: Władza administracyjna, obok prawodawczej i sądowej, jest jednym z podstawowych sposobów sprawowania władzy rządzenia w Kościele. Typowym przejawem sprawowania władzy administracyjnej, zwanej w nowym Kodeksie także wykonawczą, są akty administracyjne. Na określenie pojęcia aktu administracyjnego, przejętego z prawa państwowego, już sam Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. używa różnych terminów; także w doktrynie zaproponowano wiele jego definicji, przy czym poszczególni autorzy zwracają uwagę na różne elementy, uznając je za istotne. Akt administracyjny w ścisłym tego słowa znaczeniu to akt ustanowiony przez kompetentny organ kościelnej władzy wykonawczej, odznaczający się konkretnością, mający oparcie w akcie prawodawczym, bezpośrednio skierowany do osiągnięcia dobra publicznego Kościoła. Na strukturę poszczególnego aktu administracyjnego składają się elementy istotne, przypadłościowe i formalne. Aby akt nie był wadliwy, każdy z tych elementów powinien spełniać stawiane przez prawo wymagania. Do istotnych elementów aktu administracyjnego zalicza się: autora, wolę, adresata, treść, przyczynę wydania aktu oraz formę. Podczas, gdy w akcie administracyjnym nie może zabraknąć elementów istotnych, elementy przypadłościowe mogą stanowić część zawartości aktu administracyjnego, jeśli tylko prawo lub natura samego aktu tego nie zakazuje. Do tych elementów należą: termin, warunek i sposób wykonania. Obok elementów istotnych i przypadłościowych wskazuje się ponadto na elementy formalne, a zatem związane z formą aktu administracyjnego. Tak więc w każdym akcie administracyjnym winien być wyszczególniony: autor i adresat aktu (intestacja), prawne upoważnienie autora aktu do jego wydania, motywacja, preambuła, dyspozycja, data, podpis oraz pieczęć organu wydającego. Ze względu na różnorodność kościelnych aktów administracyjnych, celem wprowadzenia pewnego porządku, dokonuje się ich podziałów, wziąwszy pod uwagę stosowne kryteria. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. dokonuje podziału aktów administracyjnych w oparciu o kryterium materialne, jakim jest stopień ich konkretności i wyróżnia ogólne akty administracyjne (kan. 29-34) i poszczególne akty administracyjne (kan. 35-93). Wśród poszczególnych aktów administracyjnych prawodawca kodeksowy wymienia: konkretne dekrety i nakazy (kan. 48-58), reskrypty (kan. 59-75), przywileje (kan. 76-84) oraz dyspensy (kan. 85-93). Oprócz tego podziału znajduje się wiele innych podziałów pozakodeksowych, będących wynikiem prac badawczych kanonistów. Tak określone akty administracyjne mogą być nieprawidłowe, czyli wadliwe. Wadliwość ta jest wynikiem naruszenia przez autora aktu zasady legalności lub dyskrecjonalności. W zależności od tego, która z tych zasad została naruszona, wyróżnia się nielegalność lub wadliwość merytoryczną aktów administracyjnych. Następstwem naruszenia przepisów prawnych przez akt administracyjny jest jego nielegalność. Ze względu zaś na naruszenie zasady dyskrecjonalności, legalny akt administracyjny będzie merytorycznie wadliwy. W celu uchylenia się od skutków wadliwego aktu administracyjnego, osoba zainteresowana może skorzystać z pozahierarchicznych bądź hierarchicznych środków odwoławczych.
Słowa kluczowe: władza administracyjna, akt administracyjny, nielegalność