W kręgu tragiczności. Studia
[Within the realm of the Tragic. Studies]

Książka naukowa recenzowana

Miejsce: Kielce
Rok wydania: 2018
Redaktorzy: Adam Cedro
Streszczenie: Fenomenologiczny kontekst dla kategorii tragiczności wyznacza dwa, powiązane ze sobą, pola problemowe: 1) rozumienie tragiczności jako szczególnego doświadczenia o charakterze egzystencjalnym, a zarazem dziejowym, jeśli ujmujemy je jako doświadczenie ponadindywidualne, kształtujące zbiorową pamięć pokoleń oraz 2) analizę estetyczno-literackich strukturalizacji tego doświadczenia. Wzajemne powiązanie doświadczeń egzystencjalnych z doświadczeniem zbiorowym i wspólnotowym tworzy zasadniczą perspektywę mych badań. Przyjmuję w niej dwa biegunowe punkty odniesienia. Pierwszy wyznacza tragedia grecka oraz niektóre teksty Starego Testamentu, ujęte tu jako szczególnego rodzaju arche tragiczności w kulturze Zachodu lub, innymi słowy, podstawowe dla tej kultury strukturalizacje doświadczenia tragiczności. Drugi biegun wyznaczony jest natomiast przez doświadczenie ponadindywidualnych „tragedii dziejowych” XX wieku, reprezentowanych w mych studiach przez analizę poematów Czesława Miłosza i Icchaka Kacenelsona, a także próbę opisania Holocaustu w kategoriach tragedii ofiar. Oba poematy powstały – by użyć sformułowania J. Błońskiego – „na dnie piekła, które dosłownie ziało zbrodnią i nieszczęściem”. Historyczna „bliskość” tego doświadczenia, zarówno co do czasu, jak i miejsca (Warszawa), a jednocześnie odmienny sposób partycypacji w tym doświadczeniu przez obu poetów, stwarzają możliwość uchwycenia różnych form literackiej strukturalizacji doświadczenia „tej samej” tragedii dziejowej. Wszelkie ujęcia poznawcze, nawet opis fenomenologiczny, muszą liczyć się z redukcją badanego przedmiotu. Metoda, którą stosuję, zakłada redukcję daleko posuniętą, aż do schematycznych formuł zdarzeniowych, pomocniczo nawet quasi-formalizowanych. Nie to jest jednak celem moich analiz. Daleko posunięta, strukturalistyczna redukcja na poziomie fabularnym ma jedynie otworzyć drogę do analizy poziomu „metafizycznego”. Na tym poziomie formuły i schematy zdarzeniowe stają się nośnikiem figur tragicznego doświadczenia – całości obrazowo-symbolicznych, stanowiących świadomościowy klucz do rozumiejącego wniknięcia w ewokowaną przez dzieła literackie jakość tragiczności, utrzymując zarazem w polu świadomości odniesienie do pozaliterackiego, podlegającego dziejowym transformacjom doświadczenia metafizycznego. Tragiczność jawi się wtedy jako jedna z potencjalnych figur tego doświadczenia, odsłaniających możliwy sens relacji człowieka wobec istnienia, zarówno własnego (wymiar egzystencjalny), jak i świata (wymiar metafizyczny). Figury te wchodzą, rzecz jasna, w skomplikowane wzajemne związki o charakterze antytetycznych opozycji, przenikania lub wzajemnego przekształcania. W kulturze europejskiej waga tego typu relacji pomiędzy tragiczną a chrześcijańską wizją ludzkiej egzystencji wydaje się mieć znaczenie decydujące. Rozwiniętą w tekście o Hiobie figurę „tragiczności transcendentalnej” można rozumieć na dwa sposoby. Po pierwsze, można ją rozumieć w kategoriach sakralnych, a nawet religijnych, rodzi się ona bowiem w obszarze oddziaływania tych kategorii; po drugie – i to rozumienie leży w intencjach autora – można ją rozpatrywać w kategoriach jakości metafizycznych jako szczególny, ważny, choć niekonieczny składnik struktury ewokującej tragiczność. Figura ta przez to, że konstytuuje w tragiczności szczególną, transcendentalną otwartość na ocalenie, zbliża w jakimś stopniu zawarte w mych tekstach rozumienie tragiczności do koncepcji stworzonej przez Karla Jaspersa, w której tragiczności odpowiada „wybawienie od tragiczności” i dopiero oba te składniki tworzą pełną, egzystencjalno-metafizyczną figurę doświadczenia tragiczności. Studia nad tragicznością prowadzą do pewnych zmian w interpretacji Ingardenowskiej koncepcji jakości metafizycznych. Ważne jest tu pojęcie „prawdy” jako partycypacji sztuki słowa w nawarstwiającym się dziejowo doświadczeniu ludzkiego sposobu istnienia, w którym tragiczność stanowi istotny element.
Słowa kluczowe: tragicznosć, tragedia, holocaust, prawda w literaturze, jakości metafizyczne, Księga Hioba, Ksiega Izajasza, Ifigenia, Edyp, Czesław Miłosz, Icchack Kacenelson, Kalman Shapira, Roman Ingarden, Karl Jaspers, Max Scheler, Paul Ricoeur, Rene Girard, Tadeusz Zieliński

---

Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Andrzej Tyszczyk",
title = "W kręgu tragiczności. Studia",
year = "2018",
}

Cytowanie w formacie APA:
Tyszczyk, A. (2018). W kręgu tragiczności. Studia. Kielce: