Kształcenie i formacja duchownych w średniowieczu
[Education and Formation of the Clergy in the Middle Ages]
Książka naukowa recenzowanaMiejsce: Lublin
Rok wydania: 2013
Streszczenie: Troska o to, by nie święcić na kapłanów osób niewykształconych i pozbawionych pewnej ogłady kulturalnej, przyświecała Kościołowi od pierwszych wieków jego istnienia, a z czasem zdeterminowała proces formowania się szkół, które podjęły to zadanie. Taką rolę spełniały już od schyłku starożytności szkoły klasztorne, a następnie szkoły biskupie (katedralne). Rozkład starożytnego systemu szkolnego, który spowodował obniżenie się ogólnej kultury intelektualnej na Zachodzie i upadek szkolnictwa klasycznego w V-VI w., wpłynął negatywnie również na poziom przygotowania duchownych. Coraz wyraźniej pojawiało się przekonanie, że klasztorne przygotowanie do kapłaństwa odznacza się jednostronnością. To skłoniło biskupów z terenu Hiszpanii i Galii, gdzie trwało nadal lub zaistniało w nowych warunkach pewne ożywienie kulturalne, do utworzenia szkół biskupich i parafialnych, których głównym zadaniem miało być kształcenie duchownych. Problem ten wypłynął wprost na synodach w Toledo z 527 i 633 r. W ten sposób zrobiono znaczący krok w kierunku stworzenia instytucjonalnych zrębów formacji duchownych. Kolejnym krokiem była niewątpliwie działalność Karola Wielkiego związana z tzw. renesansem karolińskim. Przywiązywanie tak dużej wagi do kształcenia duchownych należy tłumaczyć pragnieniem władcy, by mieć Kościół głęboko zjednoczony z Cesarstwem w misji szerzenia nauczania wiary i kultury intelektualnej wśród ludu, co doskonale widać na przykładzie rozporządzeń zawartych w kapitularzach królewskich i ustawach synodalnych Kościoła. Na kolejnych synodach wczesnego średniowiecza powracano do nakazu tworzenia szkół kształcących duchownych, a także postanowiono, że nie można święcić na kapłanów tych, którzy nie mieli za sobą pewnego okresu formacji w środowisku zaaprobowanym przez Kościół. Jednocześnie ponawiane są wskazania dotyczące kwalifikacji moralnych i intelektualnych wymaganych od dobrego kleryka i kapłana. Ich syntezę stanowią m.in. normy zawarte w Dekrecie Gracjana. Sukcesywnie, dzięki postanowieniom III i IV Soboru Laterańskiego, został rozwiązany problem bezpośredniej odpowiedzialności za kształcenie przyszłych kapłanów. Zadanie to powierzono specjalnie powołanym do tego nauczycielom (magistri scholae), dla których przewidziano utworzenie odrębnego beneficjum (uposażenia), by mogli nauczać kleryków kościoła katedralnego i innych uczniów (scholarów), którzy sami nie byli w stanie pokryć kosztów nauki. Te wskazania mogły mieć zastosowanie także do innych, znaczniejszych kościołów w diecezji. Jeżeli chodzi o przygotowanie intelektualne i obowiązujący program studiów, opanowanie języka łacińskiego w słowie i piśmie posiadało pierwszorzędne znaczenie w systemie wiedzy średniowiecznej. Znajomość łaciny stawała się kluczem, który otwierał uczącemu się świat nauki świeckiej i kościelnej. Przez łacinę poznawano teksty Pisma Świętego, na którym opierał się ówczesny pogląd na świat, wnikano w dzieła teologów, w prawo kanoniczne i inne gałęzie nauki i literatury. Program nauki, oparty na trivium i quadrivium, we wszystkich szkołach katedralnych, kolegiackich i klasztornych na Zachodzie był ten sam. Jednakże, nie bez znaczenia był fakt, że zarówno na Zachodzie, jak i w Polsce, obok "szkolnej", a później nawet "szkolno-uniwersyteckiej" drogi przygotowania do kapłaństwa, wciąż istniała droga "nie-szkolna" (przyuczenie u proboszcza na bazie szkoły parafialnej). Pod koniec średniowiecza pojawiają się rozwiązania (kolegia uniwersyteckie), w których wyraźnie widać dążenie do bardziej całościowego ujmowania formacji kandydatów do kapłaństwa, polegającej na roztoczeniu całościowej duchowej opieki nad klerykiem-studentem, a nie tylko skupienie się na jego przygotowaniu intelektualnym i liturgiczno-duszpasterskim. Wypracowane wzorce zbliżają się do tych rozwiązań, jakie będą obowiązywać w przyszłych seminariach duchownych.
Słowa kluczowe: Kościół w średniowieczu, powstanie szkół kościelnych, formacja i kształcenie duchownych, program nauczania, kolegia uniwersyteckie.
Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Adam Orczyk",
title = "Kształcenie i formacja duchownych w średniowieczu",
year = "2013",
}
Cytowanie w formacie APA:
Orczyk, A. (2013). Kształcenie i formacja duchownych w średniowieczu. Lublin: