Szkolnictwo elementarne w województwie sandomierskim (departament i gubernia radomska) na tle sytuacji na wsi w okresie zaborów
[Elementary Education in the Sandomierz Voivodeship (Radom Departament and Governorate) against the Background of the Situation in the Countryside during the Partition Period]
Artykuł naukowy w czasopiśmie recenzowanyCzasopismo: Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia (ISSN: 0208-7626)
Rok wydania: 2023
Strony od-do: 103-120
Streszczenie: Wraz z zapoczątkowanym przez Komisję Edukacji Narodowej (1793-1794) przejmowaniem monopolu kształceniowego przez państwo dawne szkoły parafialne stawały się szkołami początkowymi (elementarnymi, ludowymi), których prowadzeniem miał się zajmować samorząd gminny. W przypadku ziem zaboru rosyjskiego okrojonych do granic Królestwa Polskiego, nazywanego po powstaniu styczniowym Krajem Nadwiślańskim, proces ten został ostatecznie sfinalizowany w latach 60. XIX w. W czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego podejmowane projekty oświatowe mające służyć rozwojowi szkolnictwa na wsi były w dużej mierze pozbawione podstaw wykonawczych, oparte wciąż na dobrej woli właścicieli ziemskich i dzierżawców dóbr rządowych, realizowane przy pomocy duchownych wolontariuszy, a przez samych włościan odbierane jako kolejny przejaw finansowego ucisku. Zakładano, że to oni będą musieli ponosić koszty związane z funkcjonowaniem szkoły. Jednakże przy obciążeniu na rzecz skarbu publicznego oraz świadczeniu różnych powinności pańszczyźnianych chłopi niechętnie zobowiązywali się do wnoszenia kolejnej opłaty, jaką była składka szkolna. Szkolnictwo elementarne organizowano w trudnych warunkach, w kraju wyniszczonym wojnami i z pustym skarbem, bez kadry naukowo-dydaktycznej i z niewydolną administracją, a po powstaniu styczniowym jeszcze mocniej przybrała na sile polityka rusyfikacyjna zaborcy. W XIX i pierwszych dekadach XX w. szkoła elementarna na wsi zachowywała wciąż charakter stanowy, co już w punkcie wyjścia deprecjonowało ją pod każdym względem: społecznym, naukowym, kulturowym.
Słowa kluczowe: historia szkolnictwa, szkolnictwo elementarne, ośwaita ludu, Polska pod zaborami, rusyfikacja, życie społeczno-kulturowe na wsi w XIX wieku.
Cytowanie w formacie Bibtex:
@article{1,
author = "Adam Orczyk",
title = "Szkolnictwo elementarne w województwie sandomierskim (departament i gubernia radomska) na tle sytuacji na wsi w okresie zaborów",
journal = "Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia",
year = "2023",
pages = "103-120"
}
Cytowanie w formacie APA:
Orczyk, A. (2023). Szkolnictwo elementarne w województwie sandomierskim (departament i gubernia radomska) na tle sytuacji na wsi w okresie zaborów. Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia, 103-120.