Zamiast eposu : rzecz o Dziennikach Zofii Nałkowskiej
[Instead of an Epic : about Zofia Nałkowska's Diaries]
Książka naukowa recenzowanaMiejsce: Lublin
Rok wydania: 2011
Streszczenie: "Zamiast eposu" jest próbą analizy i interpretacji Dzienników Zofii Nałkowskiej, znakomitej polskiej powieściopisarki, nowelistki i autorki dramatów, która od lat 90. XX wieku przeżywa renesans twórczości. Jest to głównie zasługa jej dziennika, którego skrupulatna edycja dobiegła końca w 2001 roku. Zapisy Nałkowskiej obejmują ponad pół wieku (1899–1954) i są dziennikiem z całego życia. Fitas w swojej książce stawia tezę, że jest to tekst, którego formuły genologicznej nie wyczerpuje odwołanie się do tradycji dziennika intymnego. Kolejne rozdziały rozprawy pokazują, że mikrohistoria prywatna prowadzi w dzienniku do przedstawiania dziejów ogólnych, osobiste perypetie życia do uniwersalnego ujęcia ludzkiej egzystencji, a fragmentowe zapisy do wielkiej narracji prozatorskiej. W pierwszym rozdziale pracy (Od diarystyki intymnej do historii) badacz koncentruje się na sposobach ewokowania przez Nałkowską dziejów historycznych w jednostkowym obrazie własnego życia. W tekście osobistym pisarki przeplatają się ze sobą cztery typy uniwersalizacji zdarzeń intymnych. Po pierwsze, mamy tu do czynienia ze szczątkową kroniką („okno”), po drugie, ze strategią uczestnika zdarzeń („soczewka”), po trzecie, z odbijaniem dziejów makroskopowych w perypetiach prywatnych diarystki („lustro), po czwarte, z jej refleksjami metahistorycznymi („luneta”). Wszystkie one składają się razem na głęboko uwewnętrznioną autobiografizację dziejów w dzienniku. Rozdział drugi poświęcony jest relacji między „ja” intymnym a losem ludzkim (Od „ja” prywatnego do losu). Nałkowska w swoich zapisach ujmuje własne miejsce rodzinne jako przestrzeń mityczną i eksponuje jego „życie” w biografii, przez co wyraża kulturowe, ogólnoludzkie znaczenie domu. Także mówienie diarystki o rodzicach eksponuje archetypową ich postać, która przekracza wymiar jednostkowy. Podobny sposób prezentacji odnaleźć można w wyrażaniu przez pisarkę problematyki trwania i przemijania, szczególnie ciekawie rozegranej w jej tekście obejmującym całe życie człowieka. Wreszcie dominująca u autorki postawa zdziwienia i współczucia, które dotyczą wszystkiego, co żyje, eksponuje silnie nie tylko egzystencję jednostkową, ale całą rodzinę człowieczą, a nawet szerzej, wspólnotę życia. W rozdziale trzecim oglądowi badawczemu poddane zostają aspekty literackie dziennika Nałkowskiej. Wyróżnić w nim można trzy typy zapisów, które wyrażają odpowiednio czas dojrzewania i młodości (zapis „egotyczno-juwenilny”), okres dojrzałości (zapis narracyjno-refleksyjny) oraz czas starości (zapis pro memoria). Składają się one razem na obraz życia ludzkiego ujętego jednocześnie w dwu wymiarach: jednostkowym i antropologicznym. Dziennik pomyślany jest jako pisarski ekwiwalent życia, dzieło, które nie jest tylko tradycyjną „formą bez formy”, ale zorganizowanym literacko utworem; kompozycją nawiązującą do powtarzalnego modelu ludzkiej biografii. Zakończenie rozprawy, w którym analizowany kształt tekstu interpretowany jest jako epos współczesny, odsłaniający w innej formie jakości charakterystyczne dla epopei (panorama historyczna, los ludzki, wielka narracja), poprzedza porównanie dziennika Nałkowskiej z drugim wieloletnim tekstem autobiograficznym XX wieku, prowadzonym przez znakomitą pisarkę polską, czyli z dziennikiem Marii Dąbrowskiej.
Słowa kluczowe: dziennik, diarystyka, Nałkowska, literatura dokumentu osobistego, epos
Cytowanie w formacie Bibtex:
@book{1,
author = "Adam Fitas",
title = "Zamiast eposu : rzecz o Dziennikach Zofii Nałkowskiej",
year = "2011",
}
Cytowanie w formacie APA:
Fitas, A. (2011). Zamiast eposu : rzecz o Dziennikach Zofii Nałkowskiej. Lublin: