Nach Wien! - na chwilę, na dłużej, powrotnie, na stałe. Artyści polscy w Wiedniu w latach ok. 1860-1938
[Nach Wien! - for a moment, for a long time, back, permanently. Polish artists in Vienna in the years 1860-1938]

Rozdział w recenzowanej książce naukowej

Miejsce: Warszawa
Rok wydania: 2017
Tytuł publikacji: Migracje. Materiały LXV Ogólnopolskiej Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki Warszawa, 24-25 listopada 2016 r.
Redaktorzy: Anna Sylwia Czyż, Katarzyna Chrudzimska-Uhera
Tom: 65
Strony od-do: 250-279
Streszczenie: Nach Wien! – na chwilę, na dłużej, powrotnie, na stałe. Formy obecności polskich artystów w Wiedniu od ok. 1880 – 1938. Celem referatu jest wskazanie podstawowych sposobów funkcjonowania polskich/galicyjskich artystów w kulturalno–administracyjnym środowisku Wiednia (1880-1938), z uwzględnieniem charakteru pobytu lub regularnej obecności na wystawach najważniejszych stowarzyszeń. Wskazane zostaną „wiedeńskie aspekty” trudności w definiowaniu terminów: artysta polski/ z ziem polskich, tożsamości artysty i jej wyznaczniki (polskie/żydowskie/ukraińskie/niemieckie/austriackie), oraz idące za tym trudności metodologiczne (zależące m.in. od tożsamości badacza: spór Gombrich : Beller ad. istnienia sztuki żydowskiej w Wiedniu). W literaturze przedmiotu relacje polskich twórców ze środowiskiem artystycznym Wiednia i tamtejszymi instytucjami kulturalnymi w 2. poł. 19. w. wspominane są bardzo często. Jednak stopień ich opracowania jest proporcjonalnie niewielki w porównaniu z publikacjami o sztuce polskiej w Monachium czy w ramach École de Paris (tu badaniami objęto głównie edukację i wielorakie artystyczne skutki tych wyjazdów). Jakkolwiek powody indywidualnych decyzji i ich skutków różne, to jednak pewna powtarzalności losów jest istotna. Dla poszerzenia perspektyw badawczych trzeba wyjazdy artystów zestawić z socjologicznymi kategoriami migracji (dobrowolność/przymus, w tym ekonomiczny, społeczne/zawodowe role w miejscu osiedlenia, ‘inkluzywność’/’eksluzywność’, fazowość/sezonowość/stałość pobytu, i in.). Historyczno-społeczne aspekty migracyjnego opuszczenia kraju, w których wszędzie funkcjonowali polscy twórcy, w Wiedniu, stolicy zaborczego państwa, miały specyficzne aspekty ezgystencjalno-administracyjno-artystyczne (wynikające z cezur 1848, 1867). Tu można było całkowicie odsunąć, „wziąć w nawias” lub patriotycznie uzasadnić związki z systemem, który już nie był zupełnie obcy (często rzeczywiście przynosił pożytki indywidualne i wspólnotowe polskiej kulturze). Tu polski/galicyjski inteligent mógł być w wielu aspektach życia między irredentą a kolaboracją (S. Kalembka) wysoko rozwijając swoje umiejętności i realizując aspiracje kulturalno-zawodowe. Ułatwienia w komunikacji i administracji dawały możliwość niemal swobodnych przyjazdów do atrakcyjnego także muzealnie centrum sztuki. Bywało, że stopień powiązań środowiskowych i identyfikacja z kulturą Wiednia, zatrzymywały tu artystów z ziem polskich po I wojnie, a nawet na powrót przyciągały tych, którzy w 1918 r. wyjechali do Polski. Powtarzalne w jakimś stopniu modele omawianych w/w relacji socjologicznych wpisane zostaną w ramy: czas pobytu/powrotów – elementy egzystencjalne – instytucje/ stowarzyszenia (Kraków-Wiedeń) – rynek sztuki (z uwzględnieniem obecności tematów/gatunków/ stylistyki). Formy obecności artystów polskich w Wiedniu przedstawione zostaną m.in. na przykładach: M. i L. Gottlieba, O. Boznańskiej, K. Pochwalskiego, W. Kossaka, I. Duczyńskiej, R. Lewandowskiego, L. Gottlieba, Louisy i Georga/Jerzego Merkla.
Słowa kluczowe: polska sztuka nowoczesna w Wiedniu, migracja, Towarzystwo Artystów Polskich 'Sztuka', Galeria Miethke, Salon Pisko, Wiener Secession, Hagenbund, Galerie Miethke, Ernst Mach, Aby i Mary Warburg, Maurycy i Leopold Gottlieb, Olga Boznańska, Kazimierz Pochwalski, Irma Duczynska, Roman Lewandowski, L. Gottlieb, Louisa i Georga Merkel, Hans Makart